Yeni İlm-i Kelâm Süreci ve Deizm

Abstract

ÖZ “Yeni İlm-i Kelâm Süreci ve Deizm” başlıklı çalışmamızda Tanzimat Dönemi’nden sonra başlayan Kelâm ilminde yenilenme çalışmaları ele alınmıştır. Bu yenilenme ihtiyacının tarihsel, kültürel ve siyasi arka planı, yenilik arayışlarının sebepleri, Yeni İlm-i Kelâm Projesinin yöntemsel ve içeriksel boyutu ile incelenmeye çalışılmıştır. Tanrı tasavvuru ve bu tasavvura bağlı olarak uluhiyyât, nübüvvet ve ahiret konularını hedef alan Materyalizm, Darwinizm, Pozitivizm, Panteizm, Deizm gibi düşünce akımları Kelâmcıların ortaya koyduğu görüşler üzerinden ele alınmıştır. Bu bağlamda Batı düşüncesi içinde dinî ve felsefî bir anlayış olarak ortaya çıkan geleneksel dinlerin -özellikle Hıristiyanlığın- Tanrı, vahiy, nübüvvet gibi temel inanç esaslarına yönelik eleştirel yaklaşımlarda bulunan ve 18. yüzyıldan günümüze kadar hissedilir derece etkisini sürdüren Deizmin, tarihsel ve teolojik açıdan ortaya çıkmasına sebep olan unsurlar incelenmiştir. Bu inceleme neticesinde Yeni İlm-i Kelâm dönemindeki âlimlerin -özellikle Cemaleddin Afgânî, İsmail Hakkı İzmirli, Muhammed Abduh, Reşîd Rızâ ve Seyyid Ahmed Han’ın görüşleri incelendiğinde, bu dönemde, Deizmin temel argümanlarını destekleyecek tarzda yorumların yer bulmadığı ya da öncelik kazanmadığı bilgisine ulaşılmıştır. Bunun sebebi olarak da Deizm 19. yüzyılda etkisini kaybetmesi ve bu düşüncenin Hıristiyanlık dini içerisinde ortaya çıktığı görülmüştür. Çünkü Batı’da Deizme götüren süreç, doğrudan dinden kaynaklı iken, İslâm’da dinden kaynaklı olarak bir sorun görülmemiştir.

Anahtar Kelimeler: Yeni İlm-i Kelam; Deizm; Nübüvvet; Mucize;

ABSTRACT In this study titled “The Modern Theological Process and Deism”, we will discuss the renewal in the science of Kalam (Theology) that started after the Tanzimat period. We have attempted to examine the historical, cultural and political background needed for renewal, the reasons for search for innovation, and the methodological and contextual dimension of the Modern İlm-i Kalam (the science of theology) as well. The views put forward by the Kalamists (Theologians) concerning the conception of God, the relation of Vahey (revelation) with this concept, and the views of Materialism, Darwinism, Positivism, Pantheism, Deism, which target the issues of revelation, prophethood, and the Herafter, have been discussed through this study. In this regard, the present study will examine Deism, which has come to life as the religious and philosophical understanding in Western thought, and also has critically approached the basic belief principles of traditional religions, especially Christianity, such as God, revelation, and prophethood, and continues to leave a noticeable effect from the 18th century until today. The factors that caused it to emerge will also be examined. As a result, when the views of scholars in the period of Modern İlm-i Kalam-especially Jamaluddin Afghânî, İsmail Hakkı İzmirli, Muhammed Abduh, Reşîd Rızâ and Seyyid Ahmed Khan were examined, it was found that interpretations that support the basic arguments of Deism did not have a place or did not gain priority. The reason for this is that Deism lost its influence in the 19th century and emerged within the Christian religion. Because while the process leading to Deism in the West originates directly from religion, the process that leads some people to adopt a deist attitude in Islam is based on the evaluating of Islam by looking at personal opinions of people who represent religion and religious values not from Islam itself