Azdavay İlçesi’nin (Kastamonu) Kültürel Coğrafyası

Abstract

ÖZ

Kültür, insanların doğal ortam ile etkileşimleri sonucunda meydana getirdikleri maddi ve manevi unsurların tümüdür. Toplumun yaşam tarzını, ekonomik düzeyini, inancını, tarihini, gelenek, göreneklerini ve mitlerini yansıtan kültürel unsurlar, ait oldukları topluma özgü özellikleri ile toplumları birbirinden ayırmaktadır. Kültürel coğrafya, toplumların bu farklılıklarını, mekânsal dağılış ve sebep sonuç ilkeleri çerçevesinde ele almaktadır. Bu yönüyle kültürel coğrafya, kültür alanı olarak seçilen sahanın kültürel değerlerini analiz etmekte, bu değerlerin korunması ve sürdürülebilmesi için çözüm önerileri sunmaktadır.

Araştırmanın amacı, geleneksel kültürün büyük ölçüde korunduğu alanlardan biri olan Azdavay ilçesinin maddi ve manevi kültürel değerlerini, coğrafi bakış açısıyla ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda, ilçenin kültürel değerlerinin şekillenmesinde etkili olan doğal ve beşeri faktörler incelenmiştir. Bu analizlerin elde edilmesi sürecinde araştırma sahasında gözlem yapılmış, ilgili kurum ve kuruluşlarla iletişime geçilerek gerekli veriler elde edilmiştir. Araştırma alanının ilgili haritaları ArcGIS 10.4 programı kullanılarak hazırlanmıştır.

Maddi ve manevi kültürel değerler ile bunların şekillenmesine etki eden faktörleri belirlemek amacıyla yerel halktan oluşan gönüllü katılımcılara, yarı yapılandırılmış görüşme formu uygulanmıştır. Bu formlardan elde edilen verilerin yorumlanması sürecinde içerik analizinden yararlanılmıştır. Araştırma alanının kültürel değerlerinin güçlü ve zayıf yanları ile bu değerlerin sürdürülebilirliğini etkileyebilecek fırsat ve tehditleri belirlemek amacıyla SWOT analizi yöntemi kullanılmıştır. Sonuç olarak bu çalışmada, hem nicel hem de nitel araştırma desenlerinin bir arada ele alındığı karma araştırma modeli yöntem olarak uygulanmıştır.

Araştırma sonucunda, Azdavay ilçesinin maddi kültür unsurlarının halkın yaşam tarzını yansıtan meskenler, geleneksel kadın kıyafetleri ve yöresel yemekler olduğu tespit edilmiştir. Geleneksel meskenlerin, ahşap ve genellikle iki katlı yapılar olduğu görülmektedir. Meskenlerin inşası ve kullanımının özellikle köylerde devam ettiği belirlenmiştir. Maddi kültürün diğer önemli unsuru olan geleneksel kadın kıyafetlerinin, geçmişten günümüze birçok özelliğini koruyarak günlük hayatta kullanılmaya devam ettiği görülmektedir. Geleneksel kadın kıyafetlerinin bazı parçalarının kumaş seçimi ve işlemeleri ile kullanan kişinin medeni durumu ve ekonomik düzeyini yansıttığı belirlenmiştir. Maddi kültür kapsamında son olarak yemek kültürü ele alınmıştır. Araştırma alanında yöresel yemek kültürünün, ağırlıklı olarak hamur işi ve doğal bitkilerin kullanımı ile hazırlanan yemekler olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra araştırma sahasında geleneksel yemek kültürünün, Türk İslam yemek kültürünün birçok özelliğini barındırdığı tespit edilmiştir.

İlçenin manevi kültürel değerlerini oluşturulan, geleneksel özelliklere sahip tören ve kutlamaların neler olduğu araştırılmıştır. Bunların geleneksel düğünler, bayramlaşmalar ve festivaller olduğu belirlenmiştir. Tören ve kutlamalarda yapılan geleneksel uygulamalar açıklanmıştır. İlçede geleneksel düğünlerin üç gün sürdüğü tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra, geleneksel olarak bayram günlerinde köy odalarında toplu bayram yemekleri yenildiği görülmektedir. Manevi kültürün diğer önemli unsuru olan dil ve anlatım ürünleri belirlenmiştir. İlçede dil ve anlatım ürünleri olarak efsane ve halk hikâyelerinin ön plana çıktığı görülmektedir.

Azdavay ilçesinde maddi ve manevi kültürel değerlerin ortaya çıkması ve şekillenmesinde etkili olan faktörler tespit edilmiştir. Maddi kültür ögelerinden olan meskenler, geleneksel kadın kıyafetleri ve yöresel yemek kültürünün, sahanın doğal ortam şartları ve yürütülen ekonomik faaliyetler çerçevesinde şekillendiği belirlenmiştir. İlçenin zengin orman varlığı sayesinde meskenlerin yapımında bol ve ucuz maliyetli olan ahşap kullanıldığı görülmektedir. Bunun yanı sıra, meskenlerin inşası, eklentilerinin seçimi ve kat planlamasında ekonomik faaliyetlerinde etkili olduğu belirlenmiştir. Hayvancılık faaliyetleri sebebiyle ahır evin alt katına inşa edilmiştir. İlçede sınırlı da olsa tarımsal faaliyetler yürütülmektedir. Tarımsal ürünlerin depolanması için ambar eklentileri kullanıldığı görülmektedir.

Araştırma sahasında yüzyıllardır kullanılan geleneksel kadın kıyafetlerinin parçalarının seçimi ve tasarımlarında, sahanın fiziki coğrafya şartları ve yürütülen ekonomik faaliyetlerin etkili olduğu görülmektedir. Özellikle klimatik faktörler ile tarımsal faaliyetlerin; kuşak, önlük ve don gibi parçaların kullanımında etkili olduğu belirlenmiştir. Bu parçaların soğuk hava şartlarından ve ekip biçme faaliyetlerinin yorucu etkilerinden vücudu koruduğu için tercih edildiği tespit edilmiştir.

Maddi kültürün diğer unsuru olan yemek kültürünün, Azdavay ilçesinde bitki örtüsü zenginliği ve ekonomik faaliyetler çerçevesinde şekillendiği belirlenmiştir. Tarımsal faaliyetlerin engebeli arazi yapısı sebebiyle kısıtlı olarak yapılabildiği ilçede, genellikle tahıl üretimi yapılmakta ve ağırlıklı olarak buğday yetiştirilmektedir. Bunun yanı sıra, doğal ortamda kendiliğinden yetişen yabani bitki ve meyvelerin yemeklerde kullanımının oldukça fazla olduğu belirtilmiştir. Hayvancılığa bağlı olarak yemeklerde süt ve süt ürünleri kullanımının oldukça yaygın olduğu tespit edilmiştir

Manevi kültürel değerlerin şekillenmesinde halkın yaşam tarzı ve doğal ortam şartlarının etkisinin fazla olduğu görülmektedir. Özellikle efsane ve halk hikâyelerinin içeriğinde araştırma alanının coğrafyası hakkında bilgi veren anlatımlar belirlenmiştir.

Azdavay ilçesinin maddi ve manevi kültürel değenlerinde yaşanan birtakım değişimler tespit edilmiştir. Maddi kültür unsurlarından olan geleneksel meskenlerin inşası ve kullanımının azalmakta olduğu belirlenmiştir. Betonarme yapıların sahada yer edinmesi geleneksel meskenlerin kullanımını azaltan en büyük etken olduğu anlaşılmaktadır.

Geleneksel kadın kıyafetlerinin kullanımında azalma olduğu belirlenmiştir. Geleneksel kıyafetleri daha çok orta ve yaşlı grubunda ki kadın nüfusunun kullandığı tespit edilmiştir. Gençlerin daha ucuz maliyetli ve modern olarak hazır giyimi tercih ettikleri görülmektedir. Bunun yanı sıra önlük ve kuşak dokumanın oldukça azaldığı belirlenmiştir.

Maddi kültürün diğer önemli unsuru yöresel yemeklerdir. Yöresel yemeklerin geçmişten günümüze geleneksel özelliklerini koruyarak gelmiş oldukları tespit edilmiştir. Ancak bu yemekler geçmişte günlük yapılırken günümüzde daha çok özel günlerde ve misafirlere sunulmaktadır. Gelişen teknoloji ve ulaşım imkânları nedeniyle yaşanan kültürel etkileşimler sonucu geleneksel yemek kültürünün değişmekte olduğu belirlenmiştir.

Halk kültürünün önemli bir parçasını oluşturan doğum, düğün ve ölüm gibi geçiş ritüellerinde geçmişten günümüze yaşanan değişmeler belirlenmiştir. Genellikle evlerde ya da bahçede yapılan ve üç gün süren düğünlerin yerini modern düğünler almıştır. İlçede toplu yapılan bayramlaşma ve bayram yemeği geleneğinin birçok köyde artık yapılmadığı tespit edilmiştir. Bu gelenek manevi kültürün unutulmaya yüz tutmuş unsuları arasındadır.

Azdavay ilçesinde geleneksel kültürün korunması ve yaşatılması için ilgili kurumlar çalışmalar yapmalıdır. İlçe belediyesi bünyesinde kültür ve turizm çalışmaları yürütmek üzere bir birim oluşturulmalıdır. İlçenin en dikkat çeken kültürel unsuru olan geleneksel kadın kıyafetlerinde önlük ve kuşak dokuma geleneğinin devam etmesi için ilçe kaymakamlığı ya da belediyesi bünyesinde kurslar verilmelidir. Bu el sanatının gelecek kuşaklara aktarımı ancak bu şekilde mümkündür. Özellikle köylerde geleneksel meskenlerin kullanımının sürdürülmesi konusunda halk teşvik edilmeli ve eski geleneksel meskenler restore edilerek turizm faaliyetlerine kazandırılmalıdır. Bu şekilde kültürel coğrafi görünümün en önemli unsurlarından olan meskenlerin korunması sağlanmalıdır. Bunun yanı sıra ilçeye has bayramlaşma geleneğinin yaşatılması için halk bilinçlendirilmeli, her köye bir köy odası yapılmalı ve halkın hizmetine sunulmalıdır. Bu geleneğin devam etmemesi durumunda geleneksel düğünlerde olduğu gibi unutulması muhtemel görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Kültür, Coğrafya, Kültürel Coğrafya, Azdavay ilçesi

ABSTRACT

Culture is all of the material and spiritual elements that people create as a result of their interactions with the natural environment. Cultural elements that reflect the lifestyle, economic level, beliefs, history, traditions, customs and myths of the society distinguish the societies from each other with the characteristics of the society they belong to. Cultural geography deals with these differences of societies within the framework of spatial distribution and cause and effect principles. In this respect, the cultural geography analyzes the cultural values of the area selected as a cultural area, and offers solutions for the protection and maintenance of these values.

The aim of the research is to reveal the material and spiritual cultural values of the Azdavay district, which is one of the areas where traditional culture is largely protected, from a geographical perspective. In line with the purpose of the research, the natural and human factors that are effective in shaping the cultural values of the district were examined. In the process of obtaining these analyzes, observations were made in the research field, the necessary data were obtained by contacting the relevant institutions and organizations. Relevant maps of the research area were prepared using ArcGIS 10.4 program.

A semi-structured interview form was applied to the volunteer participants consisting of the local people in order to determine the material and spiritual cultural values and the factors that affect their formation. Content analysis was used in the process of interpreting the data obtained from these forms. SWOT analysis method was used to determine the strengths and weaknesses of the cultural values of the research area and the opportunities and threats that may affect the sustainability of these values. As a result, in this study, a mixed research model in which both quantitative and qualitative research designs are handled together was applied as a method.

As a result of the research, it was determined that the material culture elements of the Azdavay district are dwellings reflecting the lifestyle of the people, traditional women's clothing and local food. It is seen that traditional dwellings are wooden and generally two-storey buildings. It has been determined that the construction and use of dwellings continues especially in villages. It is seen that traditional women's clothing, which is another important element of material culture, continues to be used in daily life by preserving many features from past to present. It has been determined that some parts of traditional women's clothing reflect the marital status and economic level of the wearer with the fabric selection and embroidery. Finally, food culture was discussed within the scope of material culture. In the research area, it is seen that the local food culture is mainly pastry and dishes prepared with the use of natural herbs. In addition, it has been determined that traditional food culture has many features of Turkish-Islamic food culture.

It has been researched what are the traditional ceremonies and celebrations that created the spiritual cultural values of the district. It has been determined that these are traditional weddings, festivals and festivals. Traditional practices in ceremonies and celebrations have been explained. It was determined that traditional weddings in the district last three days. In addition, it is seen that traditionally, mass feast meals are eaten in village rooms on feast days. Language and expression products, which are the other important elements of spiritual culture, have been determined. It is seen that legends and folk stories stand out as language and expression products in the district.

Factors influencing the emergence and shaping of material and spiritual cultural values in Azdavay district have been identified. It has been determined that the dwellings, traditional women's clothing and local food culture, which are among the material culture elements, are shaped within the framework of the natural environment conditions of the field and the economic activities carried out. Thanks to the rich forest existence of the district, it is seen that wood, which is abundant and inexpensive, is used in the construction of dwellings. In addition to this, it has been determined that it is effective in the construction of dwellings, selection of extensions and floor planning, in economic activities. The barn was built on the ground floor of the house due to animal husbandry activities. Although limited, agricultural activities are carried out in the district. It is seen that warehouse extensions are used for the storage of agricultural products.

It is seen that the physical geography conditions of the field and the economic activities carried out are effective in the selection and design of traditional women's clothing pieces that have been used in the field of research for centuries. Especially climatic factors and agricultural activities; It has been determined that parts such as belts, aprons and pants are effective in using. It has been determined that these parts are preferred because they protect the body from cold weather conditions and the tiring effects of cultivation activities.

It has been determined that the food culture, which is the other element of material culture, is shaped within the framework of the rich vegetation and economic activities in Azdavay district. In the district where agricultural activities can be limited due to the rugged terrain, grain production is generally made and wheat is grown mainly. In addition, it is stated that wild plants and fruits that grow spontaneously in the natural environment are used in meals. It has been determined that the use of milk and dairy products in meals is quite common due to animal husbandry.

It is seen that the life style and natural environment conditions of the people have a great influence on the shaping of spiritual cultural values. Especially in the content of legends and folk tales, narratives giving information about the geography of the research area were determined.

Some changes in the material and spiritual cultural values of the Azdavay district have been identified. It has been determined that the construction and use of traditional dwellings, which are among the material cultural elements, are decreasing. It is understood that reinforced concrete structures are the biggest factor that reduces the use of traditional dwellings.

It has been determined that there is a decrease in the use of traditional women's clothing. It has been determined that traditional clothes are mostly used by the female population in the middle and elderly group. It is seen that young people prefer cheaper and modern ready-made clothing. In addition, it was determined that apron and belt weaving decreased considerably.

Another important element of material culture is local food. It has been determined that local dishes have come from the past to the present by preserving their traditional characteristics. However, these dishes were made daily in the past, but today they are offered to guests and on special occasions. It has been determined that traditional food culture is changing as a result of cultural interactions experienced due to developing technology and transportation facilities.

Changes from past to present have been identified in transition rituals such as birth, weddings and death, which are an important part of folk culture. Modern weddings have replaced weddings that are usually held in homes or gardens and last for three days. It has been determined that the tradition of mass feasting and feast dinner in the district is no longer held in many villages. This tradition is among the elements of spiritual culture that have sunk into oblivion.

Relevant institutions should carry out studies for the preservation and preservation of traditional culture in Azdavay district. A unit should be established within the district municipality to carry out cultural and tourism activities. In order to continue the tradition of weaving aprons and belts in traditional women's clothing, which is the most striking cultural element of the district, courses should be given within the district governorship or municipality. The transfer of this handicraft to future generations is only possible in this way. The public should be encouraged to continue the use of traditional dwellings, especially in villages, and old traditional dwellings should be restored and brought into tourism activities. In this way, it should be ensured that the dwellings, which are one of the most important elements of the cultural geographical view, be protected. In addition, public awareness should be raised, a village room should be built in each village and offered to the public in order to keep alive the tradition of festivals specific to the district. If this tradition does not continue, it is likely to be forgotten as in traditional weddings.