İran'daki Faizsiz Bankacılık Sisteminde Garantili (Peşin) Kâr Uygulamasının Hukukî ve İktisadî Bir Araştırması

Abstract

ABSTRACT It has been 36 years since the enactment of the law on riba-free and the administration of the banking system based on it. The point of designing such system was to boycott the riba from the banking system of Iran. But has this point become practical? In this research it is indicated that the riba-free banking system in Iran despite removing it from the banking operations formally and on the surface, still it is not free from the adverse impacts of riba. Amongst these important impacts, paying the on-account profit can be referred to, which through practical guarantee turns to the guaranteed profit and works as an interest. In other terms, if the contingency characteristic is taken away from the on-account profit, the duality of interest and on-account profit will get integrated. In this dissertation, the research method is descriptive, along with jurisprudential plus economic analysis. Also, for data collection, the library and database resources have been employed. In the current study, in conjunction with reviewing on-account profit, the difference between Definte profit and on-account profit of bank deposits during 1990-2018 has been examined. Also, the study dealt with the difference between the definite profit and the on-account profit of the Central Bank's partnership securities during 2001-2014. According to the results, in most years, the difference between these two rates has been zero, and the least on-account profit is deemed final at the end of the deposit's period. And since the most prominent foundation of riba-free banking is to participate in the profits and losses of the desired plan, so paying the merest guaranteed profit (on-account) to bank deposits plus participation bonds is doubtful. Although this study mainly focuses on highlighting the on-account profit, it also presents some solutions to deal with it. Keywords: On-account profit, Definite profit, Riba-free banking, Law of riba-free banking operation, Partnership securities, Interest, Profit.

ÖZ (ABSTRACT IN TURKISH) İran’da faizsiz bankacılık işlemleri ve buna dayalı bankacılık sistemini uygulama yasasının onaylanmasının üzerinden yaklaşık 36 yıl geçmiştir. Anılan sistemin tasarlanmasından güdülen hedef ise İran bankacılık sisteminden faizin uzak tutulması idi. Ancak bu hedef pratik olarak ne denli hayata geçirilmiştir? İşte bu araştırmada İran’da faizsiz bankacılık sisteminde, bankacılık işlemlerinin şeklen, görünüşte faizden temizlenmesine rağmen gerçekte faizin kötü tesirinden ve kurduğu sultadan kurtulamadığını göstermeye çalışmaktayız. Bu etkilerin en önemlileri arasında kaynakları donatma alanında ödenen garantili (peşin) (‘Ale’l-hesap) kâra değinmek mümkün. Bu kâr türü pratik güvenceler ile garanti kârına dönüşür ve tam faiz gibi bir rol oynar. Bu tezde araştırma mdetodolojisi olarak fıkhî ve ekonomik analizler ile beraber betimleyici araştırma yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca verilerin toplanması için veri tabanları ve kütüphane kaynaklarına başvurulmuştur. Mevcut araştırmada garantili (peşin) kârın incelenip eleştirilmesinin yanı sıra 1990-2018 yılları arası bankaların mevduatlarındaki garantili (peşin) kâr ve kesin kâr arasındaki farkları ayrıca 2001-2014 yılları arası Merkez Bankası şirket tahvili garantili (peşin) kârı incelenmiştir. Sonuçlar ise bu iki kâr türü rakamları arasındaki farkın çoğu yıllarda sıfır kadar olduğunu ve minimum kesin olmayan kâr oranının mevduat döneminin sonunda kesin kâr oranı olarak telakki edildiğini göstermektedir. Halbuki faizsiz bankacılığın en önemli temeli kâr ve zararda ortaklık yapmaktır. Bu yüzden banka mevduatları ve şirket tahvillerinde minimum garanti (peşin) kârın ödenmesi hususunda belli başlı kuşkular söz konusudur. Buna rağmen mevcut araştırmanın asıl odaklandığı konu garantili (peşin) kâr ve bu süreç ile mücadeledeki çözüm yollarıdır.