Emevî Devletinin İslam Yargi Teşkilati: Yapisi Ve İşleyişi (Erken Dönem Irak Örneği)

Abstract

ÖZET Emeviler Devleti, 661-750 seneleri arasında İslam tarihinde ilk olarak kendi ismini tecsil eden devlettir. Bu bakımdan İslam yargı sisteminin teşekkülü sürecinde önemli bir konuma sahiptir. Emevî Devleti’ni ayakta tutan en önemli faktörlerin biri yargı sistemi olmuştur. Emevî Devleti’nin yargı sistemini diğer yargı sistemlerinden farklı kılan en belirgin özellikler; yargının devletten bağımsız bir politika izlemesi, yeri geldiğinde vâli ve vergi memurlarını dahi hesaba çekebilen mutlak tasarruflara sahip olması, ayrıca Kuran, Sünnet, icma, İslam dininin genel prensip ve usulüne göre içtihad yapabilmesindeydi. Ancak, yargı organlarının bağımsız olmaları ile birlikte tüm yargı sistemi halifenin elinde bulunduruluyordu. Özellikle, Devlet tarihinde halifenin kâdıları gözetmesi, kâdıların kayda geçirdiği sicillerin nizam ve intizam içerisinde olmasına ilişkin fermanlar çıkarması, Hülefâ-i Râşidîn dönemindeki yargı sisteminin aksine bu dönemde kanunlaştırmayı amaç edinmesi, kâdıların aciz kaldığı konulardaki yargı ve tenfiz işleriyle ilgilenmesi için toplumda yüksek konuma sahip insanlardan müteşekkil olan mezalim mahkemelerini ikame etmesi de söz konusuydu. Hz. Peygamber (s.a.v.) dönemindeki yargı alanındaki ahkam ve akvalleri O’nun (s.a.v.) sünnetinin bir bölüğü olarak kabul edilmektedir. Ancak, Emeviler Devleti’nin yargı sistemi Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminde olmayan olaylar sonucunda meydana gelen birçok içtihâdî görüşlerden de hâli kalmalamıştır. Aynı şekilde, Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminde İslam yargı sisteminin temeli atılmış, ahkamı ve âdabı açıklanmış, Emeviler Devleti’nin yargı sisteminin esasını teşkil etmiştir. Yine, Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminde her kazâî hükümlerin tüm Müslümanlar tarafından yerine getirilmesi, O’nun (s.a.v.) yolundan yürülmesi, fikri ve zikrinden istifâde edilmesi, hükümlerin uygulanması ve tenfiz edilmesi, kısacası tam bir bağımsız yargı sistemi söz konusuydu.

Abstract

The Umayyad State was the first archived state in the Islamic history that lived between the years 661-750. In this perspective, it has an important position in the formation process of the Islamic judicial system. One of the most important factors in the Umayyad State it was the judicial system. The most distinctive features of the judicial system of the Umayyad State and in the other judicial systems; it was following the independent politic from the state administrative structure, and sometimes kadies was interrogating the valies and tax officers, and all kadies was judging without state compulsion, and they were making ijtihad in accordance with the general principles and procedures of the Qur'an, Sunnah, ijma and Islamic law system. Kadies were independent in their system. But the caliph had to authority on the all judical system. Especially, the caliph was controlling kadies, and issueing a decree on the kadies sicijjalt, and establishing a mahkama of mazalim. The judical system in the period of Prophet was consisted of his akvals and ahkams as part of his sunnah. But in the Umayyad State all judical systemwas consisted of ijtihad provisions. Also, in the Prophet period layed the foundation of Islamic judical system, explanied its ethics, and effected to Umayyad judical state system. However in this period all moslems were completing his commands, and idealizing all his life style, shortly we can say in the period of Prophed the judical system was independent.