Hanefi Mezhebinde İhtiyat Konusunun Furû-ı Fıkıhta Kullanılışı (Merginânî’nin “El-Hidâye” Adlı Eseri Örneği)

Abstract

Özet Elinizdeki bu çalışma, “Hanefî Mezhebinde İhtiyât Konusunun Furû-ı Fıkıhta Kullanılışı (Merginânî’nin “el-Hidâye” Adlı Eseri Örneği)” şeklinde isimlendirilmekte olup, Hidâye özelinde Henefî mezhebinin ihtiyatla ilgili görüş ve tutumları araştırılmıştır. Tezimiz giriş, dört bölüm, sonuç kısmından oluşmaktadır. Şeyhülislam Burhânüddin el-Merginânî meşhur Hanefî fukahasından olup, Hicrî 593 senesinde vefat etmiştir. Aynı şekilde, onun kaleme aldığı “el-Hidâye” eseri de, Hanefî mezhebinde esas alınan muteber kaynaklardandır. Hidâye eseri, müellifin bir diğer “Bidâyetü’l-Mübtedî” adlı eserinin şerhi olup, yine Hanefî mezhebinde önemli kaynaklardan kabul edilen “el-Câmiü‘s-Sahîh” ve “Muhtasarü’l-Kudûrî” eserlerine dayanmaktadır. İhtiyat kelimesi lugavî anlamda koruma, engel olma, güvenilir olanı alma vb. manaları bildirmektedir. İstilâhî anlamda, “Harama düşmekten sakınma ve şüpheli durumlarda emredilen işleri terketme” anlamını ifade etmektedir. İhtiyât kelimesi taharriden yüksek, ver‘a ve tevakkuftan daha geniş, ihtirazdan daha özel, istizharın bir diğer türü olarak kullanılmaktadır. İhtiyâtın delil olarak kullanılışı konusunda Kuran, Sünnet, Sahabî kavli, aklî delillerine istinaden fukahanın ittifakı söz konusudur. İhtiyatın meşru fiiller ve gayr-ı meşru fiiller bakımından vacip, mendup, haram, mekruh gibi kısımlara ayrılırken, bir işi yapıp yapmama konusunda da fiili, terkî, tevakkuf şeklinde kategorize edilmektedir. Hidâye eserinde ihtiyatla ilgili altmış beş konu yer almaktadır. Bunların on sekizi Tahâret ve Namaz, on ikisi Zekât, Oruç, Hacc, on altısı Nikah, Talak, Hudûd, Lakît, sekisi Buyû, Şehâdet, Vekâlet, Davâ, Zebâih, Kerâhiye, on biri Eşribe, Sayd, Diyyât, Vasâya, Hünsâ gibi meseleler ile ilgilidir. Tezimizin sonucunda, Hanefî mezhebinde önemli kaynaklardan olan Hidâye eseri esasında, önemli konulardan olan ihtiyat konusunun önemini ortaya koymaya çalıştık, önemli sonuçlara ulaştık.

SUMMARY

This thesis titled “The Using of Ikhtiyat in the Fiqh of Khanafit School” is giving so meaningful knowledges about Khanafit’s ideas and attitude. This thesis divided to ingress, four chapters, and results. Shayh al-İslam Burhanuddin el-Marginani who dided at 593 of the Khijra is one of the famous Khanafit fuqkahas. And his book that named “al-Hidaya” also authentic book in the Khanafit school. al-Hidaya that written on the “Bidayat al-Mubtadi” it is actually references of “al-Jame as-Sagir” and “Mukhtasar al-Kuduri” that also important books. The ikhtiyat is meaning protection, obstruction, getting reliable in the dictionary. And as term of fiqh it is meaning beware of illicit and abandonment of commandment in the shile of suspicion. There are some terms that used as synonymous of ikhtiyat like takharri, ver‘a, tavakkuf, ikhtiraz, and istihzar. Of course there are some differents between all these terms. There are more parts of ikhtiyat like vacip, mandup, haram, makruh, fiili, tarki, tavakkuf. There are sixty five subjects that related with ikhtiyat in the book named al- Hidaya. Seventeen of these on the Thakhara and Salath (praying); twelve of these on the Zakat, Savm (Fasting), Hajj; sixteen of these on the Buyu‘, Shahadat, Vakalat, Dava, Zabaih, Karahiya; eleven of these on the Ashriba, Sayd, Diyyat, Vasaya, Hunsa. Finally, we accepted to so important results that significance ihtiyat in the al-Hidaya.