Devrek – Dorukhan – Mengen Arasının Vejetasyon Coğrafyası ve Ekolojik Özellikleri

Abstract

ÖZ Karadeniz Bölgesi, ülkemizin nemli ve her mevsimi yağışlı geçen bir bölgesidir. Nem oranındaki yükseklik ve yağış değerlerinin fazla olması, ormanların gür ve zengin olmasını sağlamaktadır. Araştırma sahası olarak seçilen arazi, Türkiye’nin kıyı ve iç bölgeleri arasında bir geçiş bölgesi konumundadır. Dolayısıyla birçok bitki türünü içerisinde barındırmaktadır. Topografyanın kısa mesafelerde değişkenlik göstermesi bitki türlerinin değişiklik göstermesine neden olmaktadır. Ayrıca geçmişteki iklim değişmelerinin etkileriyle, arazideki bitkilerin birbirleri ile ekolojik istek farklılıkları göstermesi ve aynı ortamı yer yer paylaşması, araştırmayı önemli kılmaktadır. Bu özelliklerden dolayı araştırma konusu olarak “Devrek-Dorukhan-Mengen Arasının Vejetasyon Coğrafyası ve Ekolojik Özellikleri” seçilmiştir. Araştırmanın amacını, Devrek-Dorukhan-Mengen arasının doğal ortam koşulları ile vejetasyonu arasındaki ilişkinin belirlenmesi oluşturmaktadır. Araştırmada materyal olarak; Meteoroloji Genel Müdürlüğün’den alınan iklim verileri; Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndan temin edilen toprak verileri; Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü’nden alınan 1/100.000 ölçekli F27, F28, G27, G28 paftaları; Harita Genel Müdürlüğü’nden temin edilen 1/25.000 ‘lik F27, F28, G27, G28 paftaları; Orman Genel Müdürlüğü’nden alınan 1/25.000’lik meşcere haritaları kullanılmıştır. Araştırmanın yönteminde ise şu yollar izlenmiştir. Meteoroloji istasyonlarının uzun yıllık ölçümleri kullanılarak grafikler ve tablolar oluşturulmuştur. Sıcaklık, yağış, basınç ve rüzgâr gibi iklim elemanları ele alınarak incelenmiş, bu sonuçlara göre karasallık, Conrad formülüne; iklim tipleri ise Erinç, Thornthwaite ve Emberger yöntemlerine göre belirlenmiştir. NDVI orman yoğunluk haritaları oluşturmak için; USGS (United States Geological Survey) sitesinden elde edilen uydu görüntüleri ArcGIS paket programında analiz edilerek haritalandırması yapılmıştır. NDVI sonuçlarına göre 0: Ormansız alan, 0,5: Orman yoğunluğu az, 1: Orman yoğunluğu olarak belirlenmiştir. Araştırma sahasının ekolojik özelliklerinin belirlenmesi ve vejetasyonun dağılışını ortaya koyabilmek için iklim, topografya, ana materyal, toprak ve biyotik faktörler incelenmiş ve dağılışa etkileri açıklanmıştır. Araştırmanın kartografik unsurları ArcGIS 10.5 programı ile hazırlanmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlar ise şöyledir: Araştırma sahası, Avrupa-Sibirya Fitocoğrafya Bölgesinin Öksin provensi içerisinde yer almaktadır. Sahada yaygın olarak nemli-ılıman ve nemli-soğuk ormanlar görülmektedir. Batı Karadeniz Bölgesi’nde sıra dağlar ve ardındaki oluklar, topografyanın etkisi ile farklı vejetasyonların gelişmesine neden olmuştur. Karadeniz’den gelen nemli havanın ulaştığı yerlerde nemli ormanlar, nemli havanın ulaşamadığı kısımlarda ise kurakçıl ormanlar görülmektedir. Kuzey yamaçlarda 200-300 metreden itibaren 1000-1200 metreye kadar nemli-ılıman geniş yapraklılar ormanı, görülmektedir. Güney yamaçlarda ise alt katta kurak ortam bitki türleri, üst katta karaçam (Pinus nigra), sarıçam (Pinus sylvestris) ve göknar (Abies bornmülleriana) ormanları görülmektedir. Araştırma sahasında nemli – ılıman geniş yapraklılar ormanında en baskın türü doğu kayını (Fagus orientalis) ve adi gürgen (Carpinus betulus) ağaçları oluşturmaktadır. Doğu kayını (Fagus orientalis) saf orman oluşturduğu gibi diğer türlerle karışık orman da oluşturmaktadır. Doğu kayını (Fagus orientalis), adi gürgen (Carpinus betulus) ağaçlarıyla karışık halde görülen diğer türler ise, ova akçaağacı (Acer campestre), çınar yapraklı akçaağaç (Acer platanoides) adi kızılağaç (Alnus glutinosa), adi dişbudak (Fraxinus excelsior), saplı meşe (Quercus robur), sapsız meşe (Quercus petraea), tüylü meşe (Quercus pubescens), saçlı meşe (Quercus cerris), Kafkas ıhlamuru (Tilia rubra), gümüşi ıhlamur (Tilia tomentosa), kayacık (ostrya carpinifolia), dağ karaağacı (Ulmus glabra), adi fındık (Corylus avellana), karakavak (Populus nigra) akkavak (Populus alba), titrek kavak (Populus tremula),’ tır. Nemli-yarı nemli soğuk iğne yapraklılar ormanında görülen türler ise karaçam (Pinus nigra), uludağ göknarı (Abies bornmülleriana) ve sarıçam (Pinus sylvestris)’ dır. Orman altı katında ağaççık ve otsu türlerden oluşan bitki toplulukları da görülmektedir. Bu türleri şimşir (Buxus sempervirens), mor çiçekli ormangülü (Rhododendron ponticum), geyik dikeni (Crataegus monogyna), adi çitlembik (Celtis australis), yabani kızılcık (Cornus australis), geniş yapraklı papaz külahı (Euonymus latifolius), yabani erik (Prunus spinosa), kuş üvezi (Sorbus aucuparia), yaban mersini (Vaccinum myrtillus), diken ardıcı (Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus), sürüngen ardıç (Juniperus communis L. subsp. nana) sırımbağı (Daphne pontica), orman sarmaşığı (Hedera rhombea), duvar sarmaşığı (Hedera helix), ağızlık çalısı (Rubus fruticosus), kuşburnu (Rosa canina), çakal eriği (Prunus spinosa), böğürtlen (Rubus fruticosus), yaban çileği (Fragaria vesca), ağaç mürver (Sambucus nigra L.) cüce mürver (Sambucus ebulus), kabalak (Petasites hybridus), kartal eğreltisi (Pteridium aquilinum), ısırgan otu (Urtica dioica) oluşturmaktadır. Geniş yapraklılar ormanlarının tahrip edildiği alanlarda ağaççık formunda maki toplulukları gelişmektedir. Araştırma sahasında görülen psödomaki türleri ise şunlardır: Sandal (Arbutus andrachne), kocayemiş (Arbutus unedo), menengiç (Pistacia terebinthus), akçakesme (Phillyrea latifolia), karaçalı (Paliurus spina-christii), karamuk (Berberis vulgaris), adi kurtbağrı (Ligustrum vulgare), muşmula (Mespilus germenica), katran ardıcı (Juniperus oxycedrus), tüylü laden (Circus creditus), çoban çantası (Ruscus aculeatus), peruka çalısı (Cotinus coggygria), funda (Erica arborea). Uzaktan algılama yöntemleri ile sahanın 1985’ ten beri orman örtüsünü gösteren NDVI analizi yapılmıştır. Analiz sonuçlarına göre sahanın orman örtüsünde devamlı olarak bir artış görülmektedir. Bu artışın sebebi ise; geçmişte geçimini orman alanlarını tarlaya dönüştürüp, buralara ekim yapan halkın büyük şehirlere göçmesi ve zamanla ormanların boş kalan tarlarara doğru alanını genişleterek “orman basması” nın meydana gelmesidir.

ABSTRACT The Black Sea is a region of humid and rainy every seasons in our country. High humidity and rainy in all seasons, makes forests lush and rich. Land selected as the research area, Turkey's position is a transition zone between coastal and inland regions and incorporates many plant species. Variability of topography in short distances causes plant species to vary. In addition, due to the effects of past climate changes, the fact that the plants in the field show differences with each other in ecological desire and share the same environment in places, makes the research important. Because of these features, "Vegetation geography and ecological features between Devrek-Dorukhan-Mengen" was chosen as the research subject. The aim of the study is to determine the relationship between the natural environment conditions and vegetation of Devrek-Dorukhan-Mengen. As the material in the research; Climate data taken from the General Directorate of Meteorology; Soil data obtained from the Ministry of Food, Agriculture and Livestock; 1 / 100.000 scaled F27, F28, G27, G28 sheets taken from General Directorate of Mineral Research and Exploration; 1 / 25.000 scaled F27, F28, G27, G28 topography sheets obtained from the General Directorate of Maps; plant maps of 1 / 25.000 taken from the General Directorate of Forestry were used. The following ways were followed in the method of the study: Graphs and tables were created using long annual measurements of meteorology stations. The climatic elements such as temperature, precipitation, pressure and wind have been studied. According to these results, terrestriality is based on the Conrad formula; climate types were determined according to Erinç, Thornthwaite and Emberger methods. To create NDVI forest density maps; Satellite images obtained from the USGS (United States Geological Survey) site were analyzed and mapped in the ArcGIS package program. According to the results of NDVI, it was determined as 0: Unforested area, 0.5: Low forest density, 1: Forest density. To determine the ecological characteristics of the research area and to determine the distribution of vegetation, climate, topography, main material, soil and biotic factors were investigated and their effects on distribution were explained. The cartographic elements of the study were prepared by ArcGIS 10.5 program. The results obtained from the study are as follows : In the study area is located the Black Sea (Europe-Siberia) Phytogeography Region, which is located in the Western Black Sea Öksin sub-region, mostly humid-temperate and humid-cold forests are found. The mountain ranges and the grooves behind them in the Western Black Sea Region have caused the development of different vegetations with the effect of the topography. Humid forests are seen where the humid air from the Black Sea reaches, and dry forests are seen in parts where moist air cannot reach. On the northern slopes, from 200-300 meters up to 1000-1200 meters, humid-temperate broad-leaved forests, on higher elevations coniferous forests that grow in humid and cold environmental conditions. On the southern slopes, there are xerophyte forests downstairs, black pine (Pinus nigra), scotch pine (Pinus sylvestris) and fir (Abies bornmülleriana) forests on the upper floor. Beech (Fagus orientalis) communities growing in humid-temperate conditions within the broad leaved deciduous forest constitute the dominant species in the study area. Then the hornbeam (Carpinus sp.) communities are followed. The beech (Fagus orientalis) are sometimes seen as pure communities, they also make mixed forests. Other main species seen with beech and hornbeam Acer campestre, Acer platanoides¸ Alnus glutinosa, Fraxinus excelsior, Quercus robur, Quercus cerris, Quercus petraea, Quercus pubescens, Tilia rubra, Tilia tomentosa, ostrya carpinifolia, Populus tremula, Populus alba, Populusn nigra, Corylus avellana, Ulmus glabra. The species seen in the moist-cold coniferous forest are larch Pinus nigra, Abies bornmülleriana, Pinus sylvestris. Plant communities consisting of shrubs and herbaceous species are also observed in the forest floor, these species: Buxus sempervirens, Rhododendron ponticum, Crataegus monogyna, Celtis australis, Cornus australis, Euonymus latifolius, Prunus spinosa, Sorbus aucuparia, Vaccinum myrtillus, Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus), Juniperus communis L. subsp. nana Daphne pontica Hedera rhombea, Hedera helix, Rubus fruticosus, Rosa canina, Prunus spinosa, Rubus fruticosus, Fragaria vesca, Sambucus nigra L., Sambucus ebulus, Petasites hybridus, Pteridium aquilinum, Urtica dioica. Pseudomaky communities develop in shrub form in areas where broad-leaf forests have been destroyed. The types of pseudomaky seen in the field are: Arbutus andrachne, Arbutus unedo, Pistacia terebinthus, Phillyrea latifolia, Paliurus spina-christi, Berberis vulgaris, Ligustrum vulgare, Mespilus germenica, Juniperus oxycedrus, Circus creditus, Ruscus aculeatus, Cotinus coggygria, Erica arborea. NDVI analysis showing the forest cover of the field since 1985 with remote sensing methods has been done. According to the analysis results, there is a continuous increase in the forest cover of the area. The reason for this increase is; It is the migration of the people who used to make their livelihoods into fields in the past and planting there, to the big cities and the formation of "forest flooding" by expanding the area of the forests towards the empty fields.