“Kâdihan'ın "Fetava Kadihan" Adlı Fıkıh Eserinde İstihsan Konusunun Ele Alınışı”

Abstract

ÖZ Elinizdeki bu tezimiz, Hanefî mezhebinde “Kâdıhan” lakabıyla şöhret bulan, meşhur bilgin İmam Ebü’l-Mehâsin Hasan b. Mansur’un “Fetâva Kâdıhan” adlı kitabı esasında, şerî hükümlerin istinbatı konusunda kullanılan istihsan delili çerçevesinde ele alınacaktır. Tezimizin konusu “Fetâva Kâdıhan Eserinde İstihsan Delilinin Ele Alınışı” şeklinde belirtilip, esasen giriş, üç bölüm, sonuç, kaynakça kısmından oluşmaktadır. Birinci bölümde; müellifin ismi, nisbesi, doğduğu yeri, çocukluğu, yaşadığı dönemdeki ilmî gelişmeler, hoca ve talebeleri, telif ettiği eserleri, diğer fukahanın Kâdıhan el-Özcendî hakkındaki görüşleri, vefatı gibi konular üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde; müellifin “Fetâva” adlı kitabının kısa tanıtımı, kitapta bulunan istihsanla ilgili görüşlerinin İmam Kâdıhan’a nispet edilişi, Hanefi mezhebinde, özellikle fetva konusunda en muteber kaynaklardan olması hasebiyle eserin önemi, müellifin mezkur kitabında takip ettiği yöntemi, istihsana binaen vermiş olduğu hükümlerin (fetvaların) bap ve bölümlere göre tespiti ve tasnifi, ikinci bölümde yer alan konuların kısaca değerlendirmesi gibi konular işlenmiştir. Üçüncü bölümde de, Kâdıhan’ın istihsanla ilgili tanımına ve ilgili konulara, bununla birlikte genel olarak mezhep imamları ve diğer fukahanın istihsanla ilgili görüşlerine yer verilmiştir. Yine, istihsanla ilgili sahabe ve tabiîn görüşlerini de değerlendirerek, istihsanın İslam dinindeki kaçınılmaz konularından olduğu, hatta istihsanın bizatihi kolaylık prensibi olduğu vurgulanarak, istihsanın önemi üzerinde durulmuştur. Ayrıca, istihsan deliline dayanarak hüküm verecek olan insanın, vermiş olduğu hükümlerin İslam dinini temel ilke ve prensipleriyle çelişmemesi için ikame edilen istihsanın şartları hakkında da bilgi verilmiştir. Sonrasında istihsanın delil olabilme yönü ve usûlcülerin ittifakla kabul ettikleri türlerinden bahsedilmiştir. Onlar ki; Nass ile yapılan istihsan, icma ile gerçekleştirilen istihsan, zaruret ve kıyas-ı hafî ile yapılan istihsan, örf-âdetlere binaen gerçekleştirilen istihsan türleridir. Maksadımızın anlaşılabilmesi için yukarıdaki her bir istihsan türüne örnekler verilmiştir. Daha sonrasında müellifin eserde yer alan istihsanla ilgili görüşlerini vererek, hemen ardından diğer kaynaklarla mukayese ederek açıklanması, son olarak da üçüncü bölümün değerlendirilmesi verilmiştir. Tezimizin sonuç kısmında da araştırmalarımız sonucunda elde ettiğimiz en önemli bulgu ve sonuçlara yer verilmiştir.

ABSTRACT This is thesis will be written on the one of evidences that used in the judging of sharia provision. And it is istihsan that situated in the “Fatawa Kadikhan” written by Imam Abu al-Mahasin Khasan b. Mansur. Actually he was famous as “Kadikhan”. He was eruditer of Khanafian fukakha. The subject of our thesis is “al-Istihsan in the Fatawa of Kadikhan”. And it consisted of introdiction, three basic parts, result, references. In the first chapter we talked on the different subjects about Kadikhan al-Uzgendi like; His name and nichname, also date of birth and his childhood. However wetalked on the his scientific environment and his theachers with his students. And on the boks that writen by Imam Kadikhan. Finally of first part of our thesis, we talked about his date of death, and other fukakha ideas about Kadikhan al-Uzgendi. After first chapter we duscussed on the presentation of his book named “al-Fatawa” in the second part of our thesis. Then we have talk on the his method that used and significance of his book in the fatwa of khanafian maskhab. Also, we fixed his fatwas that gived by Kadikhan al-Uzgendi and references of istihsan. And we categorized all these fatwas under the big and small chapters of the thesis. In the third part of our thesis, we have to analyze of Imam Kadikhan’s fatwas and its subtotals. Then, we duscussed fatwas of mashkab’s imam, sakhaba and tabeans thinking on the istihsan. Also, we talked on the istihsan that used in the Islamic Law as facilitation principle with its circumstances for not to interferce with Islamic general principles. Finally, we gived to the readers so meningful knowledges about the using of istihsan as evidence and maskhabs imams unity in the idea like; Istihsan wit the ayath and sunnath, istihsan with the icma, istihsan with the darurath and kıyas al-khafi, istihsan with the custom. We have to general analyze on the subjects of third part as comparison with other fukakha opinions again. And in the result of the thesis we gived only so meaningful findings and results thet we taked all these while we researching.