Mühimme Defterlerine Göre Kanuni Sultan Süleyman ve II. Selim Dönemi Kızılbaş Hareketleri

Abstract

ÖZ Kızılbaşlık, başlangıçta Şeyh Haydar taraftarı manasında kullanılmış, zamanla Safevî yanlısı veya sempatizanlığını ifade eden siyasî bir kimlik haline dönüşmüştür. Kızılbaş Türkmenler, Safevîler’in Anadolu’daki propagandaları neticesinde onların lehinde faaliyette bulunarak devletin kurulmasında ve güçlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Şianın İmamiyye ekolüne mensup olan Safevîler, siyasi hedefleri doğrultusunda kendilerine yakın gördükleri Kızılbaş Türkmenleri siyasî olarak devletlerine bağlamaya çalışmıştır. Bu çalışmada mühimme defterlerindeki hükümler tahlil edilerek Kanuni Sultan Süleyman ve II. Selim dönemlerindeki Kızılbaş hareketleri incelenmiştir. Mühimme defterleri ışığında Kızılbaşlarla ilgili kararlar, devletin aldığı tedbirler ve mezhebi durum araştırılmıştır. Mühimmelerde geçen Işıklar, Çepni, Rafızi ve İlhad kavramları izah edilerek Kızılbaş Türkmenlerle olan ilişkileri de açıklanmıştır.

ABSTRACT Kizilbash was initially used as a supporter of Sheikh Haydar, and over time it became a political identity expressing pro-Safavid or sympatheticism. As a result of the propaganda of the Safavids in Anatolia, Kizilbash Turkmens played an important role in the establishment and strengthening of the state by acting in their favor. Since the Safavids adopted the Shiite-Imamiyya sect, they tried to annex the Kizilbash Turkmens, whom they regard as close to them, to their state politically. In this thesis, the social and political events of the period were investigated and the Kizilbash movements of 1553-1572 were examined in the light of the provisions in the Muhimme registers. Problems related to Kizilbash, the measures taken against them, and the sectarian situation during the reigns of Suleiman the Magnificent and Selim II were investigated from the Muhimme registers in the Ottoman Archive. Additionally, the concepts of Işıklar, Çepni, and Rafızi in the Muhimme registers were explained and their connections with Kizilbash Turkmens were explained.