KORUMA BAĞLAMINDA ADIYAMAN İLİ MERKEZ İLÇE MARA, MUSALLA VE ULUCAMİ MAHALLELERİ KENTSEL DÖNÜŞÜM VE GELİŞİM PROJESİ ALANI İÇİN STRATEJİ VE PROJE ÖNERİLERİ

Abstract

ÖZET

Tarihin en eski yerleşimlerinin bulunduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Adıyaman kentinde pek çok kültür ve medeniyet hüküm sürmüştür. Emeviler Dönemi’nden Osmanlı Dönemi’ne kadar Hısn-ı Mansur (Hısnımansur) ismiyle bilinen Adıyaman, Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra 1954 yılında Malatya’nın ilçesi statüsünden çıkarılarak il olmuştur. UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan Nemrut Dağı Milli Parkı başta olmak üzere Kommagene Krallığı Dönemi’ne ait pek çok tarihi ve kültürel alan Adıyaman il sınırları içerisinde yer almaktadır. Günümüze kadar kent merkezi başta olmak üzere kırsal kesimlere kadar Türk, Kürt, Ermeni, Süryani gibi pek çok etnik kökene sahip millet birlikte yaşamışlardır. Sosyo-kültürel, ekonomik ve çevresel etkenler kent dokusunun oluşmasında oldukça büyük etkiye sahiptir. Bu çalışmada Adıyaman’ın Mara, Musalla ve Ulucami mahallelerinde başlatılan kentsel dönüşüm uygulamasının Adıyaman tarihi kent merkezindeki geleneksel kent dokusunun korunmasına etkileri incelenmiştir. Bu kapsamda gerçekleştirilen kentsel dönüşümün amaçları, yöntemleri ve eksiklikleri belirlenerek yapılan analizlere göre restorasyon ve sürdürülebilirlik önerisinde bulunulmuştur.

Yapılan literatür taramasında Adıyaman ilindeki kentsel dönüşüm uygulamasının geleneksel dokuya etkisi ile restorasyon ve sürdürülebilirlik konularına dair kapsamlı bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bunun yanında Adıyaman’da kentsel dönüşüm uygulaması planlanan bölgedeki geleneksel yapı örneklerinin akademik olarak kayıt altına alınmaması, buradaki özgün mimari eserlerin ve geleneksel kent dokusunun tamamen yok olmasına neden olabileceğinden dolayı kültürel mirasın korunması ve belgelenmesi adına bu tez çalışması ayrı bir öneme sahiptir.

Projede yöntem olarak kentsel dönüşüm, geleneksel konut mimarisi, geleneksel kent dokusu, koruma, restorasyon ve sürdürülebilirlik kavramları irdelenerek Adıyaman tarihi kent merkezindeki geleneksel kent dokusunun korunma sorunlarına ilişkin literatür taraması yapılmıştır. Ayrıca kentsel dönüşüm projesi bölgesinde Adıyaman geleneksel kent dokusunu yansıtacak örnekler belirlenerek kayıt altına alınmıştır. Belirlenen örnekler üzerinden; mekân özellikleri, plan şeması ve sokak dokusu irdelenmiştir. Son olarak geleneksel kent dokusunun korunmasına ilişkin sürdürülebilirlik ve restorasyon ilkelerine uygun olarak Adıyaman tarihi kent merkezine yönelik Koruma ve Geliştirme Yönetim Planı önerisinde bulunulmuştur.

ABSTRACT

Many cultures and civilizations prevailed in Adıyaman, which is located in the Southeastern Anatolia Region, where the oldest settlements in history are located. After the foundation of the Turkish Republic, Adıyaman, known as Hısn-ı Mansur (Hısnımansur) from the Umayyad period to the Ottoman period, was removed from the status of Malatya and became a province in 1954. Many historical and cultural sites belonging to the Commagene Kingdom period, especially Mount Nemrut National Park, which takes place in UNESCO World Heritage List, are located within the provincial borders of Adıyaman. Until today, many ethnic origins such as Turks, Kurds, Armenians and Syriacs have lived together, especially in the city center and in the rural areas. Socio-cultural, economic and environmental factors have a great impact on the formation of the urban fabric. In this study, the effects of the urban transformation application initiated in the Mara, Musalla and Ulucami, where are the quarters of Adıyaman, on the preservation of the traditional urban fabric in the historical city center of Adıyaman were examined. In this context, the aims, methods and deficiencies of the urban transformation carried out were determined and restoration and sustainability suggestions were made according to the analyzes made.

In the literature review, no comprehensive study was found on the effects of the urban transformation application in Adıyaman on the traditional fabric and the restoration and sustainability issues. In addition, this thesis study has a special importance in terms of protecting and documenting the cultural heritage, since the traditional building examples in the region where urban transformation is planned in Adıyaman are not academically recorded, which may cause the complete destruction of the original architectural works and traditional urban fabric here.

In the project, as a method of the concepts of urban transformation, traditional house architecture, traditional urban fabric, preservation, restoration and sustainability were examined and a literature review was conducted on the problems of preserving the traditional urban fabric in the historical city center of Adıyaman. In addition, examples that will reflect the traditional urban fabric of Adıyaman in the urban transformation project area have been determined and recorded. Through the determined examples; spatial characteristics, plan scheme and street texture were examined. Finally, a Preservation and Development Management Plan has been proposed for the historical city center of Adıyaman in accordance with the sustainability and restoration principles regarding the preservation of the traditional urban fabric.