OSMANLI DEVLETİ’NDEN TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NE SOMA MADEN TARİHİ (1863 – 1957)

Abstract

ÖZ Sanayi Devrimi’nden sonra buharlı makinelerin ortaya çıkmasıyla tüm dünyada madencilik sektörünün önemi artmıştır. Osmanlı Devleti de bu süreçte buharlı makinelerin temel yakıt kaynağı olan kömür arayışına girişmiştir. Bu arayışlar neticesinde Soma’da 1863 yılında linyit kömür madeni keşfedilmiştir. Bulunan kömürün ilk başta maden kömürü olmadığı sadece toprak yüzeyinde olduğu düşünülmüş fakat bulunduğu yüzeyin altından daha iyi niteliğe sahip kömürün çıkması muhtemel bulunmuştur. Bundan dolayı da deneme amaçlı madenin imtiyazı Kırkağaç’ta bulunan Pamuk Fabrikası’na verilmiştir. Soma’da bulunan kömür 1865 yılında dünya basınında yer almış, madenin keşfedilmesinden itibaren bu bölge önemli bir yer haline gelmiştir. Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi’nde bu bölge geliştirilmeye çalışılmıştır. Cumhuriyet Dönemi’nde devletçilik politikasının benimsenmesiyle kurulan MTA ve Etibank gibi kurumlar Soma’da faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. 1957’ye kadar Garp Linyit İşletmesi tarafından işletilen madenler bu tarihte Türkiye Kömür İşletmeleri himayesine geçmiştir. Madenin keşfinden sonra pek çok yerli ve yabancı sermaye sahibi bu madenlerin işletmesinde rol oynamıştır. Özellikle Fransızlar Soma’da bulunan madenle yakından ilgilenmişlerdir. Hatta Soma’nın ilk rezerv haritası 1868 yılında Fransızlar tarafından çizilmiştir. Bu çalışmada 1863’te Soma’da kömürün bulunmasından 1957’lere kadar geçen süreç ele alınmıştır. Ayrıca kömürün keşfedilme sürecine ışık tutulmaya çalışılarak hem Osmanlı Devleti’nin son yılları ile Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarına ait iktisat çalışmalarına hem de Soma’nın yerel tarihine katkı sağlanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ana kaynağını Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi ile Cumhuriyet Arşivi’nde bulunan çok sayıda belge oluşturmuştur. Çeşitli eserlerden de faydalanılarak Soma’nın maden tarihi objektif bir şekilde değerlendirilerek ortaya koyulmuştur.

ABSTRACT With the emergence of steam machines after the Industrial Revolution, the importance of the mining industry has increased all over the world. In this process, the Ottoman Empire started to search for coal, which is the main fuel source of steam engines. As a result of these searches, a lignite coal mine was discovered in Soma in 1863. It was thought that the coal found was not mining coal at first, but only on the surface of the soil, but it was possible that better quality coal could come out from under the surface where it was found. Therefore, the privilege of the trial mine was given to the Cotton Factory in Kırkağaç. The coal found in Soma was featured in the world press in 1865, and this region has become an important place since the discovery of the mine. This region was tried to be developed in the Ottoman and Republican Periods. Institutions such as MTA and Etibank, which were established with the adoption of the statism policy in the Republican Period, continued their activities in Soma. The mines operated by the Garp Lignite Enterprise until 1957 passed under the auspices of the Turkish Coal Enterprises on that date. After the discovery of the mine, many domestic and foreign capital owners played a role in the operation of these mines. Especially the French took a close interest in the mine in Soma. In fact, the first reserve map of Soma was drawn by the French in 1868. In this study, the process from the discovery of coal in Soma in 1863 to 1957 is discussed. In addition, by trying to shed light on the discovery process of coal, it has been tried to contribute to the economic studies of the last years of the Ottoman Empire and the first years of the Turkish Republic and to the local history of Soma. The main source of the study is the Presidency of the Republic of Turkey State Archives, the Ottoman Archives and a large number of documents in the Republic Archive. By making use of various works, the mining history of Soma has been evaluated in an objective way.