Osmanlı Maden Sanatında Yazı Takımları (18.-19. Yüzyıl)

Abstract

ÖZ Osmanlı maden sanatının erken dönemlerinde Selçuklu, Memlük gibi devletlerin sanatları etkili olmuş, sonraki dönemlerde Osmanlı kendi üslubunu oluşturmuştur. Osmanlı Devleti’nin izlediği siyasi politika sonucu 18. yüzyılda girmeye başlayan batılı etkiler, 19. yüzyılda Osmanlı’nın bütün sanatlarında olduğu gibi maden sanatında da kendini göstermiştir. İslamiyet ile birlikte Kur’ân-ı metne dökme ve güzel yazı yazma isteği ile yazıya ve yazı araç gereçlerine önem verilmiştir. Yazı araç gereçleri bu doğrultuda değer kazanmış ve üretimlerine özen gösterilmiştir. Kalem kutusu, hokka, divit gibi eşyalar yapılmış ve bunların yapımına Osmanlı dönemi maden sanatında da devam edilmiştir. İstenildiği yer ve zamanda bellerinde bulunan kuşakların arasındaki divitlerin kullanılması ile yazı yazma kolaylığı sağlanmıştır. Yazı takımları sultan, hattat, katip ve eğitimli kişiler tarafından ilim ve bilimin gelişmesinde, önemli kararların alınmasında kullanılan eşyalar olmuştur. Osmanlıda divitlerin yapımı en üst seviyeye ulaşmıştır. Sultan tuğralarının ve divitçi usta imzaları ya da mühürlerinin bulunduğu divitlere rastlanmaktadır. “Osmanlı Maden Sanatında Yazı Takımları (18.-19. Yüzyıl)” adlı tez çalışmamızda madenler, yapım ve süsleme teknikleri, maden sanatının gelişimi, yazı takımları ve kullanımı hakkında bilgiler verilmiş, Türkiye müzelerinde bulunan Osmanlı döneminde yapılan yazı takımları tespit edilmeye çalışılmıştır. Ulaşılabilen eserler doğrultusunda katalog bölümü hazırlanmıştır. İncelenen eserler malzeme ve teknik, biçim ve boyut, süsleme tekniği ve kompozisyonları, kitabe ve sanatçılar başlıkları altında değerlendirilmiştir. Ulaşılan eserler 18.-19. yüzyıllara tarihlendirilmiştir. Çalışmanın katalog bölümünde Afyonkarahisar Müzesi’nden iki, Ankara Etnografya Müzesi’nden beş, Bolu Müzesi’nden bir, Çorum Müzesi’nden dört, Diyarbakır Müzesi’nden bir, Edirne Müzesi’nden bir, Edirne TİEM’den bir, Erzurum Müzesi’nden iki, İstanbul TİEM’den dokuz, İstanbul Sakıp Sabancı Müzesi’nden üç, İzmir Selçuk Efes Müzesi’nden iki, İzmir Tire Kent Müzesi’nden bir, Konya Müzesi’nden dört olmak üzere divit ve hokka takımlarından toplam otuz altı eser incelenmiştir. Bu eserlerin envanter bilgileri, ölçüleri alınmış, fotoğraflanmış ya da müze görevlilerinden alınan fotoğraflar ve ölçüler kullanılarak çizimleri yapılmıştır. İkonografik anlamlar içeren bazı yazı takımlarında iyi şansı, gücü, kalıcılığı, koruyuculuğu, nesne için uzun ömrü sembolize eden süslemelere yer verilerek nesnenin ve kişinin gücünün arttırıldığı fikri oluşmuştur. Osmanlı döneminde yapılan ve önemli bir yere sahip olan müze ve özel koleksiyonlarda yer alan yazı takımlarının aslında günlük yaşam içerisinde kullanılan önemli birer nesne olduklarını minyatürlerde belli konular içerisinde bu nesneleri görüyor oluşumuzdan anlaşılmaktadır.

ABSTRACT In the early periods of Ottoman metalwork, the arts of states such as the Seljuks and the Mamluks were influential, and in the later periods the Ottomans formed its own style. Western influences, which began to enter in the 18th century as a result of the political policy pursued by the Ottoman Empire, also it manifested itself in metalwork as well as in all the arts of in the 19th century. With Islam, the desire to write the Quran in text and to calligraphy has been given importance to writing and writing tools. Writing instruments have gained value in this direction and attention has been paid to their production. Items such as pencil cases, inkwells and divit were made in the past and their constraction continued in the metalwork of the Ottoman period. Ease of writing is provided by the use of divit between the belts on their waists at any time and place. Writing squads have been used by sultans, calligraphers, clerks and educated people to take important decisions, in the development of education and science. In the Ottoman Empire, the making of divits reached the highest level. Divit with sultan's monogram and signatures or seals of divit master can be found. Within Thesis Study named as “Writing Squalds in Ottoman Metalwork (18.-19. Century)”, mentioned that metals, making and decoration techniques, metalwork improvement, writing squals and usage of this sets, also tried to determine writing squads when from Ottoman period within Turkey museums. The catalog section has been prepared in line with the accessible works. The analyzed works were evaluated under the thesis of material and technique, shape and dimension, decoration technique and compositions, inscriptions and craftsman. The artifacts found are dated to the 18th-19th centuries. In the catalog section of the study, thirty-six artifacts two from Afyonkarahisar Museum, five from Ankara Ethnography Museum, one from Bolu Museum, four from Çorum Museum, one from Diyarbakır Museum, one from Edirne Museum, one from Edirne TİEM, two from Erzurum Museum, nine from Istanbul TİEM, three from Istanbul Sakıp Sabancı Museum, two from İzmir Selçuk Ephesus Museum, one from İzmir Tire City Museum, four from Konya Museum, were examined. Inventory information and measurements of these works were taken, photographed or photographs taken by museum officials and drawings were made. In some writing squads containing iconographic meanings, the idea that the power of the object and the person is increased by including ornaments symbolizing good luck, power, permanence, protection and long life for the object has emerged. It is understood from the fact that we see these objects in certain subjects in miniatures that writing squads in museums and private collections, which were made in the Ottoman period and have an important place, are actually important objects used in daily life.