RUZBİHÂN EL-BAKLÎ'NİN (Ö. 606/1209) ARÂİSÜ’L-BEYÂN İSİMLİ TEFSİRİNDE MÜTEŞÂBİHAT

Abstract

ÖZ Müteşâbih kelimesi sözlükte, aralarındaki benzerlikten dolayı iki şeyden birinin diğerinden ayırt edilememesi anlamına gelir. Terim olarak, ifade ettiği manalar farklı olduğu hâlde, zâhirde birbirine benzeyen lafızlara denir. Kur’ân-ı Kerîm'de müteşâbih olarak kabul edilen bazı ayetler vardır ki, bunlar lafzındaki kapalılık, benzerlik ve bilinmezlikten dolayı anlamları tam anlaşılamayan ayetlerdir. Hakiki manasını ancak Allah'ın bildiği bu ayetlerin bir kısmını hurûf-ı mukattaa; bir kısmını gaybî âlemlere dair konular; diğer bir kısmını da Allah’a nispet edilen el, yüz, göz gibi zâtî sıfatlar ile; istivâ, istihyâ, mekr gibi fiili sıfatlar teşkil etmektedir. Bu çalışmada, hicrî 5. yüzyıl sonu ile 6. yüzyıl başlarında yaşayan İranlı sufi ve müfessir Rûzbihân Baklî’nin, işârî tefsir alanında yazdığı Arâisü’l-Beyân adlı eseri esas alınarak müteşâbihât hakkındaki görüşleri ve müteşâbih addedilen ayetlere yaptığı yorumlar izah edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda öncelikle müfessirin müteşâbih hakkındaki genel görüşlerine yer verilmiştir. Daha sonra mutlak (hakiki) müteşâbihlerden olan başta hurûf-ı mukattaa olmak üzere, gaybî âlemlere dair lafızlar ile Allah'ın zâtı ve fiilleri ile ilgili lafızlar bu alanda yapılan diğer çalışmalardan da istifade edilerek tespit edilmiştir. Tespit edilen bu ayetler konularına göre tasnif edildikten sonra Kur'an'daki sırası gözetilerek müfessirin bu ayetlere yaptığı yorumlar ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Netice olarak müteşâbihattan olan hurûf-ı mukattaanın Kur'an'ın aslı olup bulunduğu sûre içerisinde tefsir edildiği, Allah'ın bu harfler ile yemin ettiği ve bu harflerin Allah ile habibi arasında sır olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca müteşâbihattan kabul edilen bu ve benzeri bütün lafızların hakiki manasını sadece Allah'ın nebî ve velî kulları içerisinden seçtikleriyle, her baktığı şeyde hakkı gören aşk ehlinin anlayabileceği vurgulanmıştır. Taklid ehlinin ise müteşâbihâtın hakikatinden uzak olduğu, müteşâbihlerin peşine düştükleri takdirde hata yapıp fitneye düşecekleri, dolayısıyla kendilerinden imanlarının eserinin kaybolacağı ifade edilmiştir.

ABSTRACT The word mutashabih (cognate) in the dictionary refers to the inability of two things to be distinguished from one another due to their resemblance. Mutashabih is a term referring to words that appear to be similar in appearance but have different meanings. There are some verses in the Qur'an recognized as müteşâbihat which are verses whose meanings cannot be fully grasped due to the ambiguity, similarity, and obscurity of their wording. Some of these verses with the true meaning of which is known only by Allah, are hurûf-u mukattaas (independent and separate letters), some of them are issues related to the invisible world, some of them are zatî attributes of Allah such as hands, face, and eyes and some are fi'lî attributes such as istivâ, istihyâ, mekr. The aim of this study is to explain the comments on the verses considered cognate (Mutashabih) cognate and opinions about cognates of the Persian Sufi and exegete Ruzbihan Baqli, who lived between the end of the 5th and the beginning of the 6th centuries of the Hijri calendar, based on his work Araisü'l-Bayan, which he wrote in the field of figurative interpretation. In this context, the study begins with the cognate definition and general opinions about cognate of the exegete. Then, one of the absolute (true) cognates, the wordings about the invisible worlds, particularly the mysterious letters and the wordings about Allah and his acts were determined with the help of other studies carried out in this field. These determined verses were classified according to their topics, and then, by taking into account their orders in the Qu'ran, exegete's comments on these verses were attempted to be revealed. In conclusion, it has been determined that the mysterious letters that cognates, are the origin of the Qur'an and are interpreted in the surah in which they are written, and Allah swears an oath with these letters, and these letters are a mystery between Allah and his beloved ones. Also, it is emphasized that the true meaning of all these wordings accepted as cognates can be understood by only ahl-e love who were chosen by Allah among his prophet and saint servants and find the god in everything they look. It is stated that Ahl-e taqlid are away from the truthfulness of cognate, and if they are in pursuit of the cognates, they will make a mistake, which will result in fitna, and thus they will lose their faithfulness.