Filyos Deltası Kumul Vejetasyonu

Abstract

ÖZ Dünya’da ve ülkemizde dar bir alanda yer alan kıyılar, geçmişten günümüze en çok yerleşilen alanlar içerisinde yer almaktadır. Kıyılarda iklim koşullarının ılıman olması bitki ve hayvan çeşitliliğinin zengin olmasının yanında ekonomik ve sosyal alanlar içinde büyük önem taşımaktadır. Ancak günümüze kadar nüfusun hızla artması ve kıyıların yerleşime açılması gibi durumlar kumulların ve kumul vejetasyonunun tahrip edilmesine neden olmuştur. Ülkemizin kumulları içerisinde yer alan Filyos Deltası kumulları çalışmanın alan kapsamını, kumul vejetasyonu ise konu kapsamını oluşturmaktadır. Araştırma alanları Filyos Çayı’nın doğu kesiminde yer alan Sazköy ve çayın batısındaki Gökçeler köyü mevkiileridir. Bu sahalarda yapılacak olan çalışmanın adı “Filyos Deltası Kumul Vejetasyonu” olarak belirlenmiştir. Filyos Deltası olarak belirlenmiş çalışma sahasının konumu Karadeniz Bölgesi’nin Batı Karadeniz Bölümü’nde ve Avrupa-Sibirya Fitocoğrafya Bölgesi’nin Öksin Provensi içerisinde yer almaktadır. Çalışmanın amacı Türkiye’nin delta alanlarından olan Filyos Deltası kumul bitki türlerini tespit ederek ekolojik özelliklerini yansıtmak ve bölgede kurulmakta olan Filyos limanı projesinin kumul bitkileri üzerine etkilerini araştırmaktır. Çalışmayı önemli kılan özellik; ekolojik açıdan zengin bir flora ve fauna alanını bünyesinde barındıran kıyılar üzerinde artan baskının Filyos deltasında ne denli etkili olduğunun üzerinde durmaktır. Araştırma sahasına belirli dönemlerde inceleme-araştırma gezisi yapılarak saha gözlenmiş bitki örnekleri alınmıştır. Alınan bitki örnekleri ve konumlamalar dahilinde elde edilen sonuçlar ArcGIS 10.4 programının da yardımıyla çalışmaya altlık oluşturulmuştur. Sahada yapılmış olan arazi çalışması ve alınan örnekler üzerinden birçok bitki türü tespit edilmiş ve bu bitkilerin ekolojik özellikleri araştırılarak çalışmaya aktarılmıştır. Çalışma alanının genel ekolojik özelliklerinin belirlenebilmesi için iklim, ana materyal ve toprak özellikleri incelenerek bitki türlerinin dağılışına etkileri üzerinde durulmuştur. Araştırma alanı ön kıyı ve art kıyı bölümlerine ayrılarak incelenmiştir. Öncelikle ön kıyı kısmı incelenmiş ve elde edilen sonuçlar şu şekildedir; ön kıyı bölümü güneş radyasyonu, rüzgâr, dalga ve deniz tuzuna maruz kalan kumul bölgesidir. Bu zonda genel anlamda kısıtlı yaşam koşullarında yaşayabilen halofit türlerden kum zambağı (Pancratium maritimum), kum sütleğeni (Euphorbia paralias L), sarı boynuz gelincik–gündürmelalesi (Glaucium flavum crant), kum boğadikeni-deniz çakırdikeni (Eryngium maritimum), sicimlik (Polygonum maritimum), çocukotu-kumul bozotu (Otanthus maritimus) gibi birçok kumul bitkisi tespit edilmiştir. Bu türler arasında kum zambağı (Pancratium maritimum) nesli tehlike altında olan bitkiler arasında yer almaktadır. Deniz etkisinden uzak art kıyı zonunda ise ot, çalı ve ağaç formunda birçok tür bulunmaktadır. Türlerden bazıları şöyledir; geyik dikeni-adi alıç (Crateagus monogyna Jacq), kuşburnu (Rosa canina), doğu çınarı (Platanus orientalis), adi sığırdili-ballağan (Anchusa officinalis), uzun lohusa otu-kara asma (Aristolochia clematitis), abdestbozan otu (Sarcopoterium spinosum) sahil hasır otu (Juncus littoralis), sarı sütleğen (Euphorbia helioscopi), bataklık süseni (Iris pseudacorus) vb. daha birçok bitki türü tespit edilmiştir. Son olarak kumul bitkilerinin çevresel bozulmalar, insan müdahaleleri ile ekolojik bozulmalar gibi birçok etken ile yayılış alanları daralmaktadır. Çalışma sahasında Filyos Çayı’nın doğu kesiminde ülkemizin en büyük ikinci liman inşaatının başlaması, akarsu yatağının insan müdahaleleri ile değiştirilmesi, otlatma faaliyetleri ve göllerde yapılan balıkçılık faaliyetleri çalışma sahasının ekolojik dengesini fazlasıyla bozmaktadır. Bazı bitkiler optimum koşulların bozulmasıyla ortama adapte olup yaşamsal fonksiyonlarını devam ettirebilirken adapte olamayanlar ise ortamı terk ederek yerini istilacı diğer türlere bırakmaktadır.

ABSTRACT The coasts, which are located in a narrow area in the world and in our country, are among the most settled areas from the past to the present. The mild climate conditions on the coasts are of great importance in terms of economic and social areas, as well as rich plant and animal diversity. However, due to the rapid increase in population and the opening of the coasts to settlement, it has caused the destruction of dunes and dune vegetation. Filyos Delta dunes, which are among the dunes of our country, constitute the scope of the study, and dune vegetation constitutes the scope of the subject. The research areas are Sazköy located in the eastern part of the Filyos Stream and Gökçeler village locations in the west of the creek. The name of the work to be carried out in these areas has been determined as "Filyos Delta Dune Vegetation". The location of the study area, designated as Filyos Delta, is located in the Western Black Sea Region of the Black Sea Region and within the Euxine Provence of the Euro-Siberian Phytogeographic Region. The aim of the study is to determine the dune plant species of Filyos Delta, one of the delta areas of Turkey, to reflect its ecological characteristics and to investigate the effects of the Filyos port project, which is being established in the region, on dune plants. The feature that makes the study important; The aim is to emphasize how effective the increasing pressure on the coasts, which contains an ecologically rich flora and fauna, is in the Filyos delta. Field-observed plant samples were taken by making research-research trips to the research area in certain periods. The results obtained within the plant samples and positionings were created as a basis for the study with the help of ArcGIS 10.4 program. Many plant species have been identified through the fieldwork and samples taken in the field, and the ecological characteristics of these plants have been investigated and transferred to the study. In order to determine the general ecological characteristics of the study area, climate, parent material and soil properties were examined and the effects on the distribution of plant species were emphasized.

The research area was divided into foreshore and backshore sections. First of all, the foreshore part was examined and the results are as follows; The foreshore section is the dune area exposed to solar radiation, wind, waves and sea salt. Among the halophyte species that can generally live in limited living conditions in this zone, sand lily (Pancratium maritimum), sand spurge (Euphorbia paralias L), yellow horn poppy-daylight torch-(Glaucium flavum crant), sand bull thistle-sea thistle (Eryngium maritimum), string gooseberry (Polyngium maritimum) maritimum), juvenile grass-dune graygrass (Otanthus maritimus), many dune plants have been identified. Among these species, the sand lily (Pancratium maritimum) is among the endangered plants. There are many species in the form of grass, bush and tree in the back coast zone, which is far from the sea effect. Some of the types are as follows; deer thistle-common hawthorn (Crateagus monogyna Jacq), rosehip (Rosa canina), oriental plane tree (Platanus orientalis), common mullein-common balsam (Anchusa officinalis), tall puerperium-black vine (Aristolochia clematitis), euphorbia (Sarcopoterium spinosum) coast wicker (Juncus littoralis), yellow spurge (Euphorbia helioscopi), marsh iris (Iris pseudacorus) etc. Many more plant species have been identified. Finally, the distribution areas of dune plants are shrinking due to many factors such as environmental deterioration, human interventions and ecological deterioration. The start of the construction of the second largest port in our country in the eastern part of the Filyos Stream in the study area, the change of the river bed with human interventions, grazing activities and fishing activities in the lakes greatly disrupt the ecological balance of the study area. While some plants can adapt to the environment and continue their vital functions with the deterioration of optimum conditions, those that cannot adapt leave the environment and leave their place to other invasive species.