Ulus Çayı Havzasının Uygulamalı Hidrografyası

Abstract

ÖZ Su, canlıların yaşamsal faaliyetlerini sürdürmesindeki öneminin yanı sıra toprağın oluşumu, enerji ve madde taşınımını da sağlamaktadır. Aynı zamanda topografyanın şekillenmesinde de etkin bir rolü bulunmaktadır. Suyun değeri, coğrafi bir etmen olarak oldukça büyüktür. Öyle ki tarih boyunca ilk yerleşmelerde gelişmiş tüm medeniyetlere kadar birçok yerleşim akarsu kıyılarında ya da kolay su elde edilebilir yerlerde kurulmuştur. Geçmiş devirlerde olduğu gibi günümüzde de suyun önemi oldukça fazladır. İçme, kullanma ve sulama alanında kullanılan suya olan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Artan ihtiyaçlar karşısında insanoğlu suyu yönetmeye çalışmış bu doğrultuda kanallar, setler, barajlar gibi yapılar inşa etmişlerdir. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de su yönetimi, planlaması ve sürdürülebilirliği için çalışmalar yapmaktadır. Bütün bu çalışmalar çeşitli disiplinler tarafından gerçekleştirilmektedir. Coğrafya biliminde Hidrografya alt disiplini tarafından çalışmalar yapılmaktadır. Hazırlanan bu tez çalışmasında havza sınırları içerisinde kalan yerler hidrografya alanında belirlenen yöntemler ile hidrografyanın uygulanabilirliği açısından değerlendirilmiştir. “Ulus Çayı Havzasının Uygulamalı Hidrografyası” adlı bu tez çalışmasında Batı Karadeniz Bölgesi’nde bulunan ve Bartın Çayı’nın alt havzası konumunda olan Ulus Çayı Havzası’nın uygulamalı hidrografyası değerlendirilmiştir. Kaynağını Küre Dağlarından alan Ulus Çayı kuzeydoğu – güneybatı istikametinde akışını sürdürmektedir. Bartın Çayı’nın diğer kolları ile birleşerek sularını Karadeniz’e ulaştırmaktadır ve bu durum havzaya akışlı havza özelliği kazandırmaktadır. Havzanın alanı 365,8 km² olup idari sınırını Bartın (Ulus, Merkez), Kastamonu (Pınarbaşı, Cide) oluşturmaktadır. Tez çalışmasında Ulus Çayı’nın hidrografik özellikleri ve bu özellikleri etkileyen faktörlerin yanı sıra; havzanın morfometrisi analizler yapılarak değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Toplam 4 bölümden oluşan tezin konularına göre literatür taraması yapılmış, arazi gezisi yapılarak yerinde gözlem yapılmış ve arazi fotoğraflanmış, resmi kurumlardan veri temin edilerek tablo ve grafikler oluşturulmuş ve yorumlanmış, CBS ortamında haritalar hazırlanmış ve gerekli hesaplamalar yapılmıştır. Birden fazla araştırma yöntemleri izlenerek sonuçlar ortaya konulmuş ve değerlendirilmiştir. Tezin birinci bölümünde Ulus Çayı Havzası’nın hidrografik özellikleri ve bu özellikleri etkileyen coğrafi unsurlar ele alınmıştır. Bunlar jeolojik özellikleri, jeomorfolojik özellikler, iklim özellikleri ve elemanları, toprak özellikleri, bitki örtüsü ve beşeri özellikler olup bu unsurların hidrografya ile ilişkisi ortaya konularak veriler ile desteklenmiştir. Tezin ikinci bölümünde havzanın hidrografik özelliklerine değinilmiş ve ölçüm yapılan akım istasyonun verileri yorumlanmıştır. Havzada akarsuyun kuruluş, gelişimi ve drenaj ağı hakkında bilgi verilmiş ve rejim tipi belirlenmiştir. Üçüncü bölümde morfometrik analizler yapılarak havzanın morfometrisi incelenmiştir. Havzanın çizgisel, alansal ve rölyef morfometrisi belirlenirken toplam 34 parametre hesaplanmış ve değerlendirilmiştir. Tezin son aşamasını oluşturan dördüncü bölümde ise ulaşılan sonuçlar değerlendirilmiş, önerilerde bulunulmuş ve havzanın SWOT analizi yapılmıştır. Değerlendirmeler sonucunda havzanın güçlü ve zayıf yönleri ile sahip olduğu fırsat ve tehditleri tespit edilmiştir. Havzanın başta gelen güçlü yanlarını; orman varlığı açısından zengin olması, karst topografyasına ait şekillerin mevcudiyeti (kanyon vadi, mağara, doğal köprü vs.), doğa turizmi imkânlarının fazla olması oluştururken zayıf yanlarını ise; havzanın ulaşım ağının gelişmemiş olması, ana ulaşım güzergâhlarına uzaklığı, ekonomik faaliyetler açısından yetersiz olması, topografyasının engebeli olması oluşturmaktadır. Havzanın sahip olduğu fırsatlar; ekoturizm potansiyelinin yüksek olması, Bartın Limanı’na yakın olması belirlenirken havzanın tehdit unsurları olarak sel, taşkın ve erozyon gibi doğal afet risklerinin olması belirlenmiştir.

ABSTRACT Water can be successful in such a way that it can burn, which will continue the vitality of living things, and it also succeeds in obtaining energy and gain. It also plays an active role in shaping the topography. The value of water as a factor of value. Throughout the first history, until all the civilizations that were developed in the first place, it was located on the banks of the river or in an easily accessible place in the settlements. It is about to end, just like in the past eras. The need for water used for drinking, use and irrigation is increasing day by day. Increasing requirements, human beings plan to manage water, these trainings, structures such as sets are built. As in the whole world, it works for its sustainability in Turkey. All these activities are carried out by various disciplines. Studies are carried out by the sub-discipline of Hydrography in the science of geography. can be evaluated in terms of hydrography, which is evaluated in terms of this comprehensive thesis. In this thesis titled "Applied Hydrography of the Ulus Stream Basin", the applied hydrography of the Ulus Stream Basin, which is located in the Western Black Sea region and is the sub-basin of the Bartın Stream, has been evaluated. Ulus Stream, which takes its source from the Küre Mountains, continues its flow in the north-east-southwest direction. It combines with the other branches of the Bartın Stream and delivers its waters to the Black Sea, and this gives the basin the characteristic of a flowing basin. The area of the basin is 365.8 km² and its administrative border is Bartın (Ulus, Merkez), Kastamonu (Pınarbaşı, Cide). In the thesis study, besides the hydrographic features of Ulus Stream and the factors affecting these features; It is aimed to evaluate the basin by making morphometry analyzes. The subjects in the study were tried to be supported with maps, tables and graphs by using research methods such as literature review, data collection and field work. According to the topics of the thesis, which consists of 4 chapters in total, literature was searched, field trips were made, on-site observations were made and the land was photographed, tables and graphs were created and interpreted by obtaining data from official institutions, maps were prepared in GIS environment and necessary calculations were made. The results were presented and evaluated by following multiple research methods. In the first part of the thesis, the hydrographic features of Ulus Stream Basin and the geographical factors affecting these features are discussed. These are geological features, geomorphological features, climatic features and elements, soil features, vegetation and human characteristics, and the relationship of these elements with hydrography is supported by data. In the second part of the thesis, the hydrographic features of the basin were mentioned and the data of the flow station where the measurement was made were interpreted. Information was given about the establishment, development and drainage network of the river in the basin and the regime type was determined. In the third part, morphometric analyzes were made and the morphometry of the basin was examined. While determining the linear, areal and relief morphometry of the basin, a total of 34 parameters were calculated and evaluated. In the fourth chapter, which is the last stage of the thesis, the results are evaluated, suggestions are made and SWOT analysis of the basin is made. As a result of the evaluations, the strengths and weaknesses of the Basin, its opportunities and threats were determined. The main strengths of the basin; While it is rich in forest assets, the presence of shapes belonging to karst topography (canyon valley, cave, natural bridge, etc.), nature tourism opportunities are high, its weaknesses are; The undeveloped transportation network of the basin, its distance from the main transportation routes, its inadequacy in terms of economic activities, and its rugged topography. The opportunities the basin has; It has been determined that the ecotourism potential is high and that it is close to the Bartın Port, while natural disaster risks such as flood, overflow and erosion are determined as the threat elements of the basin.