Sinop Şehrinin Mekânsal Gelişiminin Coğrafi Perspektifle Analizi

Abstract

ÖZ Şehirler insanoğlunun meydana getirdiği karmaşık yapılardır. Şehirlerde ekonomik sistemler, kültürel yaşam, siyasi örgütlenme ve değişim-dönüşüm bir plan dâhilinde yapılmaktadır. Araştırma alanı Karadeniz Bölgesi’nin Batı Karadeniz Bölümü’nde yer almaktadır. Sinop şehrinin yönetim sahasını 13 mahalle ve mücavir alanda bulunan iki köy oluşturmaktadır. 2016 yılı imar planına göre Sinop şehri 2,286 hektardır. Bu araştırmanın amacı Sinop şehrinin gelişimine neden olan faktörleri mekânsal açından incelemektir. Ayrıca şehirde arazi kullanımında meydana gelen değişiklikler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Uzaktan Algılama Teknikleri kullanılarak analiz edilmiştir. Bunlara ek olarak Analitik Hiyerarşi Prosesi baz alınarak şehirsel uygunluk modeli geliştirilmiştir. Çalışmada nitel araştırma tekniklerinden betimsel tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modelinin analizinde betimsel istatistikten yararlanılmıştır. Tarama verilerini Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM), Sinop Belediyesinden alınan nazım ve imar planları gibi ikincil veriler oluşturmaktadır. Literatürde doktora düzeyinde şehir coğrafyası çalışmaları bir konuyla ilişkili olarak ele alınmaktadır. Şehirsel modelleme, CBS ve Uzaktan algılama çalışmaları oldukça azdır. Çalışmanın amaçlarından birisi de literatüre katkı yapmaktır. Sinop şehri tarihsel süreçte liman ve ticaret fonksiyonuyla ön plana çıkmıştır. 20. yüzyılın sonlarına doğru Samsun-Sivas demiryolu açılmış ve Trabzon Limanı hinterlandını güçlendirmiştir. Bu durum Sinop şehrinde liman ve ticaret fonksiyonun önem kaybetmesine neden olmuştur. Böylece Sinop şehri Karadeniz Bölgesi’nde ticaret ve deniz ulaşımı açısından geri planda kalmıştır. 21. yüzyılda Sinop şehir nüfusunun artması, karayolu sistemlerinin gelişmesi, sanayileşmenin nispeten sağlanması sonucunda şehrin sosyoekonomik özellikleri çeşitlenmiştir. 2020 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)’ne göre Sinop, Türkiye’nin yaşlı nüfus oranı en fazla olan il olma özelliğiyle dikkat çekmektedir. Aynı zamanda kadın ve erkeklerde en yüksek ortanca yaşa sahip ildir. Araştırma sonucunda uydu fotoğraflarından (1985-2021) elde edilen bulgularda şehir ve mücavir alan sahasında yer alan yerleşmeler %61,3 oranında genişlediği ortaya çıkmıştır. 1985’te 1287,65 hektar olan yerleşme alanları, 2021’de 2077,48 hektara yükselmiştir. Bu süre zarfında sulak alanlar 4,74 hektardan 57,75 hektara çıkmıştır. 1985’te 969,81 hektar olan tarım arazileri, 2021’de 272,07 hektara gerilemiş, yani %71,9 oranında küçülmüştür. Son olarak orman arazileri %8,4 oranında azalmıştır. Bu durumu ortaya çıkaran temel sebep, kent nüfusunun artması ve sanayileşme faaliyetleridir. Analitik Hiyerarşi Prosesiyle (AHP) şehirsel uygunluk analizi sonucunda şehri oluşturan mahalleler ve mücavir alan toplamda 6743,58 hektar olarak tespit edilmiştir. Bu alanların 308,53 hektarı az uygun alanlar, 810,45 hektarı orta uygun alanlar, 2894,85 hektarı uygun ve 2729,74 hektarı çok uygun alanlardır. Oransal olarak incelendiğinde %4,5’i az uygun, %12’si orta uygun, %42,9’u uygun ve %40,6’sı çok uygundur. Sinop şehri ve mücavir alanın %83,5’i yerleşim açısından uygun şartlar taşımaktadır. ABSTRACT Cities are complex structures created by human being. Economic systems, cultural life, political organization and change in cities-transformation is carried out within the framework of a plan. The research area is located in the Western Black Sea Part of the Black Sea Region. The administrative area of Sinop city consists of 13 neighborhoods and two villages located in adjacent area. According to the master plan of 2016, the city of Sinop is 2,286 hectares. The aim of this research is to examine the factors causing the development of the city of Sinop from a spatial point of view. In addition, changes in land use in the city were analyzed using Geographic Information Systems (GIS) and Remote Sensing techniques. Also, the urban suitability model an has been developed based on the Analytical Hierarchy Process. In the study, descriptive screening model was used as one of the qualitative research techniques. Descriptive statistics were taken in the analysis of the screening model. Scanning data are secondary data such as structural and master plans taken from the Turkish Statistical Institute (TUIK), the General Directorate of Meteorology (MGM), the municipality of Sinop. Studies of urban geography at the doctoral level in the literature are considered in relation to a topic. Urban suitable modeling, GIS and Remote sensing studies are very few. One of the aims of the study is to contribute to the literature. The city of Sinop has historically come to the forefront with its port and trade function. But, Samsun-Sivas railway opened towards the end of 20th century, and the Port of Trabzon has strengthened its hinterland. This situation has led to the loss of importance of the port and trade function in the city of Sinop. Thus, the city of Sinop has remained at the forefront in terms of trade and sea transportation in the Black Sea Region. As a result of the increase in the population of the city of Sinop, the development of road systems, the relative provision of industrialization, the socioeconomic characteristics of the city have diversified in 21st the century. According to the Address-Based Population Registration System (ADNKS) of 2020, Sinop is notable for being the province with the highest proportion of the elderly population in Turkey. It is also the province with the highest median age group for men and women. As a result of the research, in the findings obtained from satellite photographs (1985-2021), it was revealed that the settlements located in the city and the adjacent area expanded by 61,3%. Settlement areas, which were 1287,65 hectares in 1985, increased to 2077,48 hectares in 2021. During this time, the wetlands have increased from 4,74 hectares to 57,75 hectares. Agricultural land, which was 969,81 hectares in 1985, has decreased to 272,07 hectares in 2021, that is, it has shrunk by 71,9%. Finally, the forest land area decreased by 8,4%. The main reason that reveals this situation is the increase in the population of the city and the activities of industrialization. As a result of the analysis of urban compatibility with the Analytical Hierarchy Process (AHP), the neighborhoods and the area of adjacent that make up the city were determined to be 6743,58 hectares in total. 308,53 hectares of these areas are less suitable areas, 810,45 hectares are medium suitable areas, 2894,85 hectares are suitable and 2729,74 hectares are very suitable areas. When examined proportionally, 4,5% is less suitable, 12% is medium suitable, 42,9% is suitable and 40,6% is very suitable. 83,5% of Sinop city and adjacent area have favorable conditions for urban life.