Gerede Çevresinde Doğal Ortam-İnsan İlişkileri

Abstract

ÖZ Araştırmanın amacı, Gerede çevresinde jeolojik özellikler ve jeomorfolojik ana materyal, topografya, iklim, toprak hidrografya ve bitki örtüsü ile insan etkinlikleri arasındaki ilişkileri belirlemektir. Araştırma alanında doğal ortam ve insan arasındaki ilişkileri detaylı olarak ele alan herhangi bir kaynağa rastlanmaması bu çalışmayı yapmaya sevk eden en önemli sebeptir. Çalışma sahasında doğal ortam-insan ilişkileri incelenirken coğrafi bir bakış açısıyla konular ele alınmış ve sentezleme yoluna gidilmiştir. Bu itibarla doğal ortam özelliklerinden ibaret olan ana materyal, jeomorfoloji, iklim, bitki örtüsü, toprak ve hidrografik özelliklerle beraber insan faktörünü esas alan nüfus, yerleşme, ekonomik faaliyetler ve ulaşım ayrı ayrı ele alınmıştır. Gerede çevresinin doğal ortam-insan ilişkileri tüm yönleriyle ortaya koyan ve çözüm önerileri sunan bu çalışmanın karar vericilere ve planlayıcılara fikir vermesi ümit edilmektedir. Çalışmaya bilimsel bir literatür taraması ile başlanılmıştır. Daha sonra inceleme sahasına ait özellikler belirlenerek jeoloji, jeomorfoloji, iklim, toprak, hidrografya, bitki örtüsü, nüfus haritaları hazırlanmıştır. Bu haritalardan yararlanılarak, Gerede çevresinde ana materyal, topoğrafya, iklim, toprak ve bitki örtüsü ile insan etkinlikleri arasında ilişkileri ortaya konulmaya ve elde edilen bilgilerden yararlanarak doğal ortam özelliklerinden ve bunlara yapılan müdahalelerden kaynaklanan problemler ele alınarak çözüm önerileri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırmaya birçok yöntem katkı sağladığı için çalışma karma model biçiminde oluşturulmuştur. Batı Karadeniz Bölgesi sınırları dâhilinde yer alan Gerede, Kuzey Anadolu Aktif Fay Hattı üzerinde yer almasından kaynaklı olarak jeolojik ve sismolojik açıdan sürekli inceleme sahası olmuştur. Araştırma sahası genel olarak kuzeydoğu-güneybatı yönlü uzanan morfolojik uzantıların yanında farklı yükseltileri de içinde barındırır. Yerleşmeler daha çok düz ve hafif dalgalı alanlarda yoğunlaşmıştır. Jeolojik olarak sahanın en önemli unsuru sayılabilecek Kuzey Anadolu Fay hattı Gerede şehir merkezinden geçmektedir. 1944 yılında 7,4 şiddetinde meydana gelen büyük deprem gösteriyor ki şehir her an büyük bir deprem riski ile karşı karşıyadır. Bunun için merkezi ve yerel yönetimlerin ve tüm resmi-özel kurum ve kuruluşların birlikte deprem riskine karşı önlem alması gerektiği çalışmanın birçok yerinde bahse konu edilmiştir.

Çalışma alanında yaşanan göçlere bağlı olarak nüfusun yıllardan beri durağan seyretmesi hatta bazı dönemler azalması bölgede var olan doğal kaynak potansiyelinin gerektiği gibi kullanılamadığını göstermektedir. Bölgenin yeşili ve muhteşem doğasının sunduğu imkanlar yaz döneminde birçok turistik aktiviteye imkân sağlamaktadır. Araştırma sahasındaki mesirelik alanlar önemli bir turizm potansiyeline sahiptir. Çalışma sahasının kuzeyindeki Esentepe, Arkut Dağlarındaki yaylalar, İlçenin 3 km batısındaki Gerede Gölü, 20 km doğusundaki Karagöl ve Kapaklı Gölleri başlıca mesirelik alanlardır. Bu mesire alanları önemli yatırımlarla daha kullanışlı ve cazip hale getirilmesi durumunda bölge ekonomisine büyük katkı sağlayacaktır. Kış turizmi açısında önemli bir potansiyele sahip olan Arkut dağı kayak merkezi kayak severlerin yoğun ilgi gösterdikleri yerlerin başında gelmektedir. Bol kar yağışı sayesinde uzun süre kayak yapma imkânı sağlayan merkezin tanıtım çalışmalarının daha da artırılması durumunda İstanbul ve Ankara gibi önemli merkezlere yakınlığı avantajıyla büyük ilgi görmesi düşünülmektedir. Çalışma sahasının bir diğer önemli zenginliği tarihi mekanların varlığıdır. Asar Kale, Keçi kalesi kalıntıları, Kiliseli Han, Yukarı Tekke Camii, Aşağı Tekke Camii ve Türbesi, Yıldırım Beyazıt Camii, Ramazan Dede Türbesi, gibi tarihi mekânları, ziyaretçilerin gezip gördüğü yerlerin başında gelir. Tarihi mekanların aslına uygun olarak restore edilerek kültür turizmine kazandırılması bölgeye zenginlik katacaktır. Yine tarihi el sanatları halen bölgede aktif olarak yapılmaktadır. Bakırcılık, deri imalatı, kemercilik, demircilik, marangoz gibi el sanatları her ne kadar günümüzde azalmışsa da halkın önemli bir kısmının geçim kaynağını teşkil etmektedir. Bu tür el sanatlarının bölge turizminin gelişmesine yönelik yapılacak çalışmalar sayesinde tekrar canlanması muhtemeldir. Bölgelerin gelişmesi için bölgesel kalkınma projeleri hayati önem arz etmektedir. Gerede'nin önemli yol güzergâhları üzerinde olması, büyük ticaret şehirlerine ve tüketim merkezlerine yakınlığı, fiziki coğrafya özellikleri bakımından ciddi turizm potansiyeline sahip olması gibi özellikler bölgesel kalkınma ve sürdürülebilirlik açısından ve ilçe halkının refahı için büyük önem arz etmektedir. Bu potansiyelin değerlendirilerek hayata geçirilmesinde yapmış olduğumuz bu çalışmanın bir nebze de olsa yarar sağlaması ümit edilmektedir. Karadeniz ve İç Anadolu Bölgeleri arasında bir geçiş iklimine sahip olan araştırma sahası, doğal bitki örtüsü bakımından kuzeyinde Gökçeler (Arkut Dağı) sıra dağları boyunca ormanlarla kaplı iken şehrin hemen güneyinde yerleşmeye açılan sahalarda Antropojen karakterli step bitkileri hâkimdir. Toprakları genellikle kireçsiz kahverengi ve kahverengi orman toprağı özelliği taşımaktadır. Soğuk iklim ve engebeli bir yapıya sahip olan çalışma sahasında hayvancılık önemli bir geçim kaynağıdır. Kırsal kesimde hayvancılık özendirilmelidir. Genç çiftçi projeleri, yem ve gübre destekleri ile kırsal kesimde yaşayan halkın şehir merkezine ve başka illere göç etmesine engel olunmalıdır. Sanayi sektörü bakımından geçmişi oldukça eskilere dayanan dericilik önemli bir sektördür. Gerede Yeni Organize Deri Sanayisi ile Türkiye’de dericiliğin en önemli merkezlerinden biri konumuna çıkmıştır. Dericiliğin gelişmesine paralel olarak son zamanlarda deri sanayisine dayanan yeni fabrikaların (jelatin ve kolajen fabrikaları) açılması bölge ekonomisine ciddi katkı sağlayacaktır. Ulaşım bakımından adeta kavşak görevi gören Gerede, Ankara-İstanbul-Bolu-Karabük gibi önemli şehirleri birbirine bağlar. Ulaşım imkanlarının sunduğu bu önemli avantajın iyi değerlendirilerek konaklama hizmetlerinin yaygınlaştırılması gerekmektedir. Temiz havası, yaylaları ve ormanlık alanları ile Türkiye’nin sayılı güzel beldelerinden biri olan Gerede, Roma dönemine kadar uzanan zengin bir geçmişe sahiptir. Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı dönemlerinin izlerini taşımaktadır. Kültürel bir sit alanı olan şehir merkezinin en eski mahallesi olan Kitirler mahallesinde halen ayakta duran tarihi yapılar mevcuttur. Başta kayak turizmi olarak birçok turizm alanlarında önemli bir potansiyele sahip olan Gerede’nin tanıtımında bu çalışmanın önemli bir boşluğu dolduracağı ümit edilmektedir.

ABSTRACT The aim of the research is to determine the relationships between geological main material, topography, climate, soil hydrography and vegetation and human activities in Gerede and its surroundings. The fact that there is no detailed source that deals with the relationship between the natural environment and people in the district is the most important reason that prompted us to carry out this study. While examining the natural environment-human relations in the study field, evaluations were made from a geographical perspective. In this respect, the main material consisting of natural environment features, geomorphology, climate, vegetation, soil and hydrographic features, as well as population, settlement, economic activities and transportation, which are based on the human factor, are discussed separately. I anticipate that this study aiming to reveal the natural environment-human relations of Gerede and its surroundings in all aspects and to offer solutions, will constitute a source for future studies decision makers and planners. This study starts with a scientific literature review. Subsequently, geology, climate, soil, vegetation and population maps were prepared by determining the characteristics of the study area. Utilizing of these maps, the relations between the geological main material, topography, climate, soil and vegetation and human activities in the vicinity of Gerede were tried to be revealed and solutions were tried to be put forward by considering the problems arising from the natural environment characteristics and the interventions made to them by using the information obtained. Since many methods contributed to the research, the study was created in the form of a mixed model. Gerede, which is located within the borders of the Western Black Sea Region, has been a field of continuous geological and seismological investigation due to its location on the North Anatolian Active Fault Line. The research area generally includes morphological extensions extending in the northeast-southwest direction, as well as different elevations. Settlements are mostly concentrated in flat and slightly wavy areas. The North Anatolian Fault line, which can be considered as the most important element of the field geologically, passes through the city center of Gerede. The 7.4 magnitude earthquake in 1944 shows that the city is always at risk of an earthquake. For this, it has been mentioned in many parts of the study that central and local governments and all public-private institutions and organizations should take precautions together against earthquake risk. Depending on the migrations in the study area, the recession of the population for years and even a decrease in some periods shows that the natural resource potential in the region cannot be used properly. The opportunities offered by the green and magnificent nature of the region provide opportunities for many touristic activities in the summer period. The recreational area in the research field has an important tourism potential. Esentepe in the north of the study field, the plateaus in the Arkut Mountains, Gerede Lake in the 3 km west of the district, Karagöl and Kapaklı Lakes in the 20 km east are the main recreational areas. If these recreation areas are made more useful and attractive with significant investments, they will make a great contribution to the economy of the region. Arkut Mountain Ski Center, which has an great potential for winter tourism, is one of the places where ski lovers show great interest. It is considered that the center, which provides the opportunity to ski for a long time thanks to the abundant snowfall, will attract great attention with the advantage of being close to important centers such as Istanbul and Ankara if the promotional activities are increased further. Another important richness of the study field is the existence of historical sites. Historical places such as Asar Kale, Keçi Castle ruins, Kiliseli Han, Yukari Tekke Mosque, Asagi Tekke Mosque and Tomb, Yıldırım Beyazıt Mosque, Ramazan Dede Tomb are among the places that attract visitors Restoration of the historical places in accordance with their originality and bringing them into cultural tourism will add richness to the region. Again, historical handicrafts are still actively carried out in the region. Handicrafts such as coppersmithing, leather manufacturing, belt making, blacksmithing and carpentry are the source of livelihood of a significant part of the people, although they have decreased today. It is possible that this kind of handicrafts will be revived thanks to the studies to be carried out for the development of regional tourism. Regional development projects have vital importance for the development of regions. Gerede's features such as being on important road routes, being close to major trade cities and consumption centers, having a serious tourism potential in terms of physical geography characteristics are of great importance for regional development and sustainability and for the welfare of the district’s people. It is hoped that this study, which we have done in evaluating and realizing this potential, will provide some benefit. The research area, which has a transitional climate between the Black Sea and Central Anatolia Regions, is covered with forests along the Gökçeler (Arkut Mountain) mountain range in the north in terms of natural vegetation, while anthropogenic steppe plants are dominant in the areas opened for settlement just south of the city. The soils are generally implementing the characteristics of limeless brown and brown forest soil. Animal husbandry is an important source of livelihood in the study area, which has a cold climate and a rugged structure. Animal husbandry should be encouraged in rural areas. Young farmer projects, feeding and fertilizer supports should prevent people living in rural areas from migrating to the city center and other provinces. In terms of the industrial sector, leather manufacturing is an important sector with a very old history. Gerede has become one of the most important centers of leather business in Turkey with the New Organized Leather Industry. In parallel with the development of leather, the opening of new factories (gelatin and collagen factories) based on the leather industry will make a serious contribution to the economy of the region. Gerede, which acts as a crossroad in terms of transportation, connects important cities such as Ankara-Istanbul-Bolu-Karabuk. Accommodation services should be expanded by making good use of this important advantage offered by transportation opportunities. Gerede having a rich history dating back to the Roman period is one of the few beautiful towns of Turkey with its clean air, plateaus and forested areas. It carries the traces of Roman, Byzantine, Seljuk and Ottoman periods. There are historical buildings still standing in the Kititler quarter, which is the oldest quarter of the city center and a cultural site. I anticipate that this study will fill an important gap in the promotion of Gerede, which has an important potential for many tourism areas, particularly ski tourism.