Rusya’nın Azerbaycan’da Sömürge Siyaseti ve Petrol (19-20. Yüzyıl)

Abstract

ÖZ Bu çalışmada, Rusya’nın sömürge politikası kapsamında Azerbaycan petrol endüstrisinin gelişim süreçleri incelenmiştir. Çalışmanın Birinci Bölümünde Rusya’nın Azerbaycan’ı işgali tarihi ele alınmıştır. Rusya’nın genel olarak Doğu siyaseti ve özelde Kafkasya ve Azerbaycan’a yönelik sömürge politikası incelenmiş, bir sömürge olarak Azerbaycan’ın Rusya için önemi tespit edilmeye çalışılmıştır. Aynı bölümde, 18. yüzyılın sonlarında ve 19. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın siyasi durumu ve Kuzey Azerbaycan’ın Rusya tarafından sömürgeleştirilmesiyle sonuçlanan iki Rus-İran savaşına değinilmiştir. Azerbaycan petrolünün tarihi ve Rusya işgali döneminde petrol üretimi de bu bölümde ele alınmıştır. İkinci Bölümde Rusya’nın Azerbaycan’da sömürge yönetimi, kapitalist ilişkilerin ortaya çıkışı ve petrol endüstrisinin oluşumundan bahsedilmektedir. Rusya’nın sömürgeleştirilmesinin Azerbaycan’ın petrol endüstrisi üzerindeki etkisini açıklamak için, Çarlık Rusyası’nın ekonomik alanda gerçekleştirdiği reformların yanı sıra petrol endüstrisine ilişkin yasal düzenlemeleri de ele alınmıştır. Buna ek olarak, Azerbaycan’da petrol endüstrisinin gelişiminde yerli ve yabancı girişimcilerin rolüne dikkat edilmiştir. Üçüncü Bölümde, 20. yüzyılda petrol endüstrisinin durumu incelenmiştir. Bu bölümde Bakü petrolünün her iki dünya savaşındaki önemine değinilmiş, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (1918-1920), Sovyetler Birliği döneminin petrol politikalarının ana hatları ve nihayet, bağımsızlık sonrası dönemde yaşanan gelişmelerin temel istikametleri ele alınmıştır. ABSTRACT This article examines the development processes of Azerbaijan’s oil industry within the scope of Russia’s imperialist policy. The First Part of the study discusses Russia’s occupation of Azerbaijan and the general outlook of Russia’s political economy. While discussing Russia’s politics towards the East as well as its imperialist policy towards Caucasia and Azerbaijan, this part touches upon the importance of Azerbaijan as a colonial region for Russia. The part also gives space to Azerbaijan’s economic and political situation at the end of the 18th century and the start of 19th century as well as the Russian Tsardom’s economic policies. The Second Part discusses Russia’s imperialist policy in Azerbaijan, the formation of capitalism, the development of oil legislation, monopolization and foreign investment, domestic capitalism and intellectuals, as well as the importance of Azerbaijan’s oil reserves during the two world wars. To explain the effect of Russia’s imperialist policy on Azerbaijan’s oil industry, this part also discusses the reforms implemented by Tsarist Russia in the economic sphere as well as the legal regulations concerning the oil industry. In addition to this, the part discusses oil related policies of the Azerbaijan Democratic Republic (1918-1920) and the Soviet Union period, and finally, the fundamental course of the developments that were experienced in this field in the post-independence period.