Türkiye’de Ekoköyler ve Ekoçiftlikler: Mevcut Durum, Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Abstract

ÖZ 1960’lı yıllardan itibaren kendini göstermeye başlayan çevre sorunları ve tüketim kültürünün hızla yayılması, ekolojik dengeyi bozacak tehditlerin ve insan hayatını olumsuz etkileyecek nedenlerin başında yer almaktadır. Bu durum aynı dönemde insanlarda önce bölgesel sonra da küresel çapta çevresel tahribatlara karşı duyarlılığın ortaya çıkmasını sağlamıştır. 1970’lerden itibaren artan çevreye karşı duyarlılık bilinci ekolojik yaklaşımların gelişiminin ve hayatta var olan değerlerin sorgulanmasının önünü açmıştır. Küresel çapta yaşanan çevresel bozulmalar, iklim değişiklikleri ve ekolojik ayak izi analizlerindeki artışlar gibi birçok olumsuz faktörün dünyanın artık sürdürülebilirlikten uzaklaştığını göstermesi, kalıplaşmış dünya düzenine karşı gelen grupların oluşmasını ve sivil toplum hareketlerinin büyümesini teşvik etmiştir. İnsanların, çevresel bozulmaların karşısında durma isteği ve dünya düzeninden uzaklaşarak sürdürülebilir yaşam alanları oluşturma bilinci ekolojik yerleşim hareketlerinin ortaya çıkını hızlandırmıştır. Bu doğrultuda gelişen ekoköy ve ekoçiftlik yerleşim girişimleri günümüze dek artarak devam etmiştir. Ekoköyler, ekosistemin sürdürülebilirliğini gözeterek tasarlanan ve tüm faaliyetlerini bu yönde gerçekleştirin alternatif yaşam örnekleridir. Ekoköyler kendi kendine yeterli, doğayla uyumlu, yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmayı tercih eden, kültürel, ekolojik, manevi uyum ve dengeyi gözeten, sürdürülebilir mimari tasarımlara sahip, atık ürünleri minimum düzeyde tutan ve geri dönüşümünü sağlayan, doğal tarım uygulamalarıyla çevreye zarar vermeden üreten ve çevrenin doğal gelişimini gözeten sürdürülebilir yerleşim alanlarıdır. Ekolojik yerleşim alanlarından bir diğeri ekoçiftliklerdir. Ekoçiftlikler, doğa dostu tarım yöntemlerini seçen çiftçi ailelerin gerek geçimini sağlayabilme gerekse maddi gelir elde edebilme amacıyla oluşturdukları küçük çaplı yerleşimlerdir. Tarımsal faaliyetlerin yanı sıra çiftlik turizmi faaliyetlerinde de bulunan ekoçiftlikler, bozulmamış doğasıyla, yerel ve kültürel özellikleriyle, yerel mimarisiyle ve köy yaşamını yansıtıyor olması gibi nedenlerden dolayı turistler tarafından sıkça tercih edilen alanlardan birini oluşturmaktadır. Bu araştırmada, Türkiye’de yer alan ekoköylerin ve ekoçiftliklerin mevcut durumunun ve ekoturizm içerisindeki yerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, Türkiye’de yer alan ekoköylerin ve ekoçiftliklerin ortaya çıkış süreci, gelişimi ve günümüzdeki potansiyelleri ele alınarak değerlendirilmiştir. Ayrıca ekoköy ve ekoçiftlik kurucularının, ekoköyü/ekoçiftliği ziyarette bulunan turistlerin ve yerel halkın görüşleri alınmıştır. Saha araştırması sürecinde yapılan gözlemler, incelemeler ve literatür taraması sonucunda Türkiye’de yer alan ekoyköylerin/ekoçiftliklerin genel olarak tasarlanmış bir yerleşim modeline sahip olmadıkları görülmüş ve gelecekte planlanan ekoköy girişimlerine fikir olması amacıyla ekoköy modeli örneği geliştirilmiştir. Bu çalışmada hem nicel hem de nitel araştırma yöntemlerinin bir arada ele alındığı karma araştırma modeli kullanılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak ekoköy/ekoçiftlik kurucuları, ekoköyleri/ekoçiftlikleri ziyaret eden turistler ve bunların çevresinde yaşayan yerel halk için hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formları kullanılmıştır. Elde edilen verilerin analizinde içerik analiz tekniği kullanılmıştır. Ayrıca araştırmada, ekoköylerin ve ekoçiftliklerin güçlü ve zayıf yönlerinin belirlenmesi, dışsal/çevresel faktörlerden kaynaklanan fırsat ve tehditlerin ortaya konulması amacıyla SWOT analiz tekniğinden ve ekoköylerin/ekoçiftliklerin sürdürülebilir yaşam alanı oluşturması açısından anlamlı sonuçların ortaya konulması amacıyla R’WOT analiz tekniğinden yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda, ekoköy/ekoçiftlik kurucularının hem ihtiyaç hem de organik tarım amacıyla ekoköy/ekoçiftlik girişiminde bulundukları, ekoköy/ekoçiftlik kuruluşunda herhangi bir mevzuatla ve sorunla karşılamadıkları, kuruluşta devlet desteğinden yararlanmadıkları, ekoköy/ekoçiftlik kurmalarındaki amaçların daha çok organik üretim, kırsalda yaşamak olduğu, amaçlarına yönelik hayallerini kısmen gerçekleştirebildikleri, bölge seçiminde doğallığı ve konumu gözettikleri, civar köylerle herhangi bir problem yaşamadıkları, yerel yönetimlerle iletişimlerinin iyi düzeyde olduğu görülmüştür. Kurucuların, ekoköylerin/ekoçiftliklerin sürdürülebilirliğini bozacak tehditlerin olduğunu, ekoturizmin ekoköylerde/ekoçiftliklerde çevresel tahribat yaratacağını, ekoköylerin/ekoçiftliklerin sayıca yeterli olmadığını, ekoköylerin/ekoçiftliklerin alternatif yaşam biçimi olduğunu, karşılaşılan sorunların daha çok ekonomik pahalılık ve bilinçsizlik olduğunu düşündükleri ayrıca kurucuların ekoköy/ekoçiftliklere ilişkin eğitim almadıkları tespit edilmiştir. Araştırma kapsamında incelenen ekoköylerin/ekoçiftliklerin standart bir yapı tipine sahip olmadıkları, ekoköye/ekoçiftliğe ilişkin üyelik kriterlerinin bulunduğu, benzer ekoköylerle/ekoçiftliklerle bağlantı halinde oldukları, çoğunluğunun kuruluş veya derneğe üye olduğu fakat Küresel Ekoköyler Ağı’na (Global Ecovillage Network) üye olmadıkları, izole topluluklar olmadıkları, finansal olarak üretilen ürünler ve ekoturizm ile sürdürüldükleri, ekoköyleri/ekoçiftlikleri farklı kılan durumların doğallık ve organik tarım olduğu, ziyaretçilerin ekoköye/ekoçiftliğe internet yoluyla ulaştıkları, ekoköylerin/ekoçiftliklerin dünyadaki birincil misyonunun doğal üretim ve doğaya sahip çıkmak olduğu, ekoköylerin/ekoçiftliklerin organik üretim yöntemlerini tercih ettikleri, atık yönetim konusuna önem verdikleri ve alternatif enerji kaynaklarından yararlanmaya çalıştıkları görülmüştür. Araştırmaya katılan turistlerin ekoköy/ekoçiftlik kavramı hakkında bilgi sahibi oldukları, ekoköylerin/ekoçiftliklerin kültürel yaşam, doğayla iç içe olma ve sosyal dayanışma anlamında fırsatlar sunduğunu düşündükleri, turistik amaçlı ekoköyleri/ekoçiftlikleri seçme nedenlerinin deneyim kazanma ve doğa sevgisi olduğu, ekoköyü/ekoçiftliği ziyaret nedenlerini dinlenme, deneyim kazanma, merak ve doğa sevgisi şeklinde ifade ettikleri sonucuna ulaşılmıştır. Turistlerin, ekoköyde/ekoçiftlikte eksik bulunan durumun olmadığını, ekoköylerin/ekoçiftliklerin gelecekte ekoturizm merkezi olarak kabul edileceğini, ekoturizm açısından ekoköylerin/ekoçiftliklerin güçlü yanlarının hizmet kalitesi, organik üretim ve doğaya saygılı yerleşimler olduğunu düşündükleri, zayıf yanlarını ise ulaşım, maddi kaygı ve talepleri karşılayabilme şeklinde ifade ettikleri tespit edilmiştir. Araştırmaya katılan turistlerin, ekoköylere/ekoçiftliklere yönelik gerçekleşen turistik faaliyetlerin çevreye zarar verdiğini ve ekoköylerin/ekoçiftliklerin çevreye karşı yeterince duyarlı olduklarını düşündükleri, ekoköye/ekoçiftliğe yönelik yapmış oldukları turistik faaliyetten genel olarak memnun kaldıkları görülmüştür. Ayrıca turistler, ekoköylere/ekoçiftliklere yönelik bilinç oluşturulması, devlet desteğinin sağlanması ve tanıtımların artması gerektiğini düşündükleri sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmaya katılan yerel halkın bölgede bulunan ekoköy/ekoçiftlik ile iletişimlerinin olduğu, ekoköyün/ekoçiftliğin yapı tipinin genel olarak köyün mevcut yapı tipine benzediğini düşündükleri görülmüştür. Ekoköyde/ekoçiftlikte yerel halktan çalışanların olmadığı, yerel halkın ürettikleri ürünlerini ekoköyle/ekoçiftlikle paylaşmadıkları ve ekoköyün/ekoçiftliğin yerel halka faydasının olduğu tespit edilmiştir. Yerel halkın ekoköyde/ekoçiftlikte bulunduğu ve ekoköyde/ekoçiftlikte yaşamak istemedikleri fakat mevcut köyün ekoköye/ekoçiftliğe dönüşmesini istedikleri, ekoköylere/ekoçiftliklere yönelik gerçekleştirilen turistik faaliyetlerin yerel halka fayda sağladığı sonucuna ulaşılmıştır. Ekoköylerin/ekoçiftliklerin güçlü yönlerinden bazılarının bozulmamış doğal ortam, kırsal doku ve kültürel çevrenin gözetilmesi, bozulan çevrenin onarılması, atık yönetimi konusuna dikkat edilmesi; zayıf yönlerinden bazılarının ise ulaşım sıkıntısı, ulaşım araçlarının yetersizliği, tanıtım yetersizliği olduğu tespit edilmiştir. Ekoköylere yönelik öne çıkan fırsatların bazılarının, ekoturizme olan ilginin artıyor olması, insanların alternatif yaşamlara olan ilgisinin gittikçe artması, çevrenin organik tarıma elverişli olması, organik tarıma olan ilginin artıyor olması; ekoköylere yönelik öne çıkan tehditlerin bazılarının, organik üretim maliyetlerinin artması, üretilen ürünleri pazarlama sıkıntısı, nitelikli iş gücünün şehre göç etmesi, toplumsal sorunlar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma sonucunda, ekoköylere/ekoçiftliklere yönelik bir mevzuatın olmadığı görülmüştür. İlgili konuda düzenlenecek bir mevzuat ekoköylerin/ekoçiftliklerin daha planlı şekilde gelişmesi aşamasında ve geleceğin yaşam alanları olarak görülen ekoköy/ekoçiftlik girişimlerinin artması noktasında destekleyici olabilir. Türkiye’de henüz gelişim aşamasında olan ekoköylerde ekolojik yerleşim standartlarına uygun inşa malzemelerinin ve tekniklerinin kullanımı yerleşimlerin sürdürülebilir olma potansiyellerini artırabilir. Bu noktada yerel ve geri dönüştürülmüş malzeme kullanımı, iklime uyumluluk ve geleneksel mimari gözetilerek ekolojik konut tasarımları geliştirilebilir. Yerel halk ve ekoköylerin/ekoçiftliklerin iş birliği içerisinde hareket etmeleri, ekoköylerin/ekoçiftliklerin mevcut iş gücü problemlerini çözüme ulaştırabilme noktasında ve ekoköylere/ekoçiftliklere yönelik gelişmekte olan ekoturizm faaliyetlerinin yerel halka ekonomik katkı sağlaması anlamında faydalı olabilir. Ekoköylerin GEN’e üyeliklerinin aktifleştirilmesi küresel çapta tanınmalarına ve turistik ekoköylerin turistik taleplerinde artış sağlayabilir. Ekoköylerde/ekoçiftliklerde gerçekleştirilen turistik faaliyetlerin kısıtlı kalmaması anlamında ekoköylere/ekoçiftliklere yönelik tanıtım faaliyetleri artırılabilir. Ekoköy/ekoçiftlik girişiminde bulunmak isteyen kişilerin ekolojik yaşam girişim dersleri alması başarılı, sürdürülebilir ve daha bilinçli ekolojik yerleşimlerin oluşturulması anlamında ve ekoköylerin/ekoçiftliklerin alternatif yaşam biçimi olarak değil bozulan ve değişen dünyada doğanın korunması ve sağlıklı yaşam alanları oluşturulması açısından gerekli ve olması gereken yaşam tarzları olarak benimsenmesi, kültürlerin ve çevrelerin sürdürülebilirliğinin gözetilmesi noktasında yararlı olabilir.

ABSTRACT Environmental issues and the rapid expansion of consumer culture, which have manifested themselves since the 1960s, are at the forefront of the threats that will upset the ecological balance and the reasons that will negatively impact human life. During the same period, sensitivity to environmental destruction began to grow, first regionally and then globally. Since the 1970s, there has been an increase in awareness of environmental awareness, which has cleared the way for the development of ecological approaches and the questioning of established values. Many negative factors such as global environmental degradation, climate changes, and increases in ecological footprint analyses show that the world is moving away from sustainability have fostered the establishment of anti-stereotyped world order groups and the rise of civil society movements. People’s willingness to resist environmental degradation and the awareness of creating sustainable living spaces by moving away from the global order has hastened the emergence of ecological settlement movements. Accordingly, ecovillage and eco-farm settlement initiatives have increasingly continued until today. Ecovillages are examples of alternative lifestyles designed to consider the sustainability of the ecosystem and carry out all their activities in that manner. Ecovillages are self-sufficient settlements that are environmentally friendly settlements, that prefer to use renewable energy sources, maintain cultural, ecological, and spiritual harmony and balance, use sustainable architectural designs, keep waste products at a minimum and recycle them, produce without harming the environment through natural agricultural practices, and looking out for the natural development of the domain. Eco-farm is another type of ecological settlement. Eco-farms are small-scale settlements established by farming families who use environmentally friendly farming methods to feed themselves and generate income. Eco-farms, which also engage in farm tourism activities and agricultural activities, are one of the areas frequently preferred by tourists due to their unspoiled nature, local and cultural features, local architecture, and reflection of village life. This research intended to uncover the current situation of ecovillages and eco-farms in Turkey and their role in ecotourism. The process of emergence, development and present potential of eco-farms in Turkey were assessed for this purpose. In addition, the opinions of the ecovillage and eco-farm founders, tourists visiting eco-village/eco-farm, and local people were taken. As a result of observations, studies, and literature reviews carried out during the field research process, it was discovered that the ecovillage/eco-farms in Turkey lacked a commonly designed layout model, and an example of the ecovillage model was developed to be an idea for future planned ecovillage initiatives. A mixed research methodology was adopted in this study, which considered both quantitative and qualitative research methods. The data gathering tool in the study was semi-structured interview forms produced for ecovillage/eco-farm founders, tourists visiting ecovillages/eco-farms, and residents living nearby. The obtained data were analyzed using a content analysis approach. Also, the SWOT analysis technique was used in the research to determine the strengths and weaknesses of ecovillages and eco-farms, as well as to reveal the opportunities and threats posed by external/environmental factors and to reveal meaningful results in terms of creating sustainable habitats for ecovillages/eco-farms. The research concluded that the founders of ecovillage/eco-farm ventured into ecovillage/eco-farm for both need and organic agriculture; they didn’t face any problems or legislation in the establishment of ecovillage/eco-farm, they did not benefit from government support in the establishment, and that the purpose of establishing ecovillage/eco-farm was mainly organic production and living in the countryside, It has been observed that they can partially achieve their dreams for their objectives, that they consider the naturalness and location when choosing a region, that they do not have any problems with the surrounding villages, and that their communication with the local administrations is at a reasonable level. The founders believe that there are threats to disrupt the sustainability of ecovillages/eco-farms, that ecotourism will cause environmental destruction in ecovillages/eco-farms, that the number of ecovillages/eco-farms is insufficient, that ecovillages/eco-farms are an alternative way of life, that the problems encountered are primarily costliness and unconsciousness. It was also found that the founders did not receive training on ecovillages/eco-farms. It was found that the ecovillages/eco-farms studied in the scope of the research do not have a standard type of structure, that membership criteria for ecovillages/eco-farms exist, that they are connected with other similar ecovillages/eco-farms, the majority of them are members of an organization or association but are not members of the Global Ecovillage Network, that they are not isolated communities, they are maintained with financially produced products, and ecotourism, Naturalness, and organic agriculture distinguish ecovillages/eco-farms; visitors can access the ecovillage/eco-farm via the internet, the primary mission of ecovillages/eco-farms around the world is natural production and protecting nature, ecovillages/eco-farms prefer organic production methods, attach importance to waste management and seek to benefit from alternative energy sources. It was concluded that the tourists who participated in the research are familiar with the concept of ecovillages/eco-farms. They think that ecovillages/eco-farms offer opportunities in terms of cultural life, being touched by nature, and social solidarity. The reasons for choosing ecovillages/eco-farms for touristic purposes are gaining experience and love of nature. It was concluded that they expressed them as gaining experience, curiosity and love of nature. It was found that tourists have expressed that ecovillages/eco-farms have no shortages, that they will be accepted ecovillages/eco-farms as ecotourism centers in the future, that the strengths of ecovillages/eco-farms are service quality, organic production and nature-friendly settlements, whereas their weaknesses are transportation, financial concerns and meeting demands. It has been observed that the tourists who took part in the research think that the touristic activities for ecovillages/eco-farms harm the environment and that ecovillages/eco-farms are sensitive enough to the environment, and that they are usually content with the touristic activities they have done for ecovillages/eco-farms. Furthermore, it has been concluded that tourists think that awareness of ecovillages/eco-farms should be created, state support should be offered and promotions should be increased. It has been observed that the local people participating in the research have communication with the ecovillage/eco-farm in the region, and they believe that the building type of the ecovillage/eco-farm is generally similar to the village’s current building type. It has been founded that ecovillage/eco-farm employs no locals, that locals do not share their products with the ecovillage/eco-farm, and that the ecovillage/eco-farm benefits the locals. It has been concluded that the locals visited the ecovillage/eco-farm and they do not want to live in the ecovillage/eco-farm, but they wish the existing village to be transformed into an ecovillage/eco-farm, and that the touristic activities carried out for ecovillages/eco-farms benefit the local people. It was found that some of the strengths of ecovillages/eco-farms are the unspoiled natural environment, the observance of rustic texture and cultural background, restoring the degraded habitat, and paying attention to waste management; It has been found that some of the weaknesses are transportation challenges, the inadequacy of transportation vehicles, and lack of promotion. The growing interest in ecotourism, people's interest in alternative lifestyles, the environment being appropriate for organic agriculture, and the increasing interest in organic agriculture are several significant potentials for ecovillages. The increase in organic production costs, the challenge of marketing the created items, the migration of qualified personnel to the city, and social concerns have all been identified as significant dangers to ecovillages. The study revealed that there is no legislation for ecovillages/eco-farms. A decree to be issued on the relevant subject could be helpful at the stage of more planned development of ecovillages/eco-farms and to increase ecovillage/eco-farm initiatives, which are considered as the future living places. In ecovillages in Turkey that are still in the development stage, using construction materials and practices that meet ecological settlement requirements can help to boost the settlements' sustainability potential. At this point, environmental housing designs may now be developed by taking into account the usage of local and recycled materials, climate compatibility, and traditional architecture. Collaboration between local people and ecovillages/eco-farms can be advantageous in terms of fixing the existing workforce concerns of ecovillages/eco-farms as well as the economic contribution of developing ecotourism activities for ecovillages/eco-farms to the local people. Activating the membership of ecovillages to GEN can help them get global awareness and increase the touristic demand for touristic ecovillages. To avoid limiting the touristic activities carried out in ecovillages/eco-farms, promotional efforts aimed toward ecovillages/eco-farms could be enhanced. The fact that people interested in starting ecovillages/eco-farms enrolling in ecological life initiative courses can be useful to build successful, sustainable, and more conscious ecological settlements, and valuable not as an alternative way of life but as necessary for the protection of nature and creation of healthy living spaces in a deteriorating and changing World, and for adopting them lifestyles that should be, as well as to take care of the sustainability of cultures and environments.