Devrez Çayı Havzasının Uygulamalı Hidrografyası

Abstract

ÖZET ''Devrez Çayı Havzası'nın Uygulamalı Hidrografyası'' adlı araştırmada, havzanın hidrografya özellikleri üzerinde etkili olan koşullar, hidrografik ve hidrolojik özelliklerinin yanında; morfometrik analizlerin havza morfometrisi bakımından incelenmesi amaçlanmıştır. Kızılırmak'ın ana kollarından biri olan Devrez Çayı Havzası, Karadeniz Coğrafi Bölgesi'nin Batı Karadeniz Bölümünde yer almaktadır. Çalışma alanı olarak seçilen Devrez Çayı Havzası, Türkiye'nin eski masiflerinden olan Ilgaz Masifi üzerinde yer almaktadır. Genel bir kural olarak, topografik ve jeomorfolojik evrim ile drenaj ağının kurulması, drenaj yoğunluğu, drenaj tipleri arasında yakın ilişkiler bulunmaktadır. Nitekim Ilgaz Masifi'nin killi şistlerine ilk drenaj ağı kurulmuştur. Günümüz drenajı daha çok Devrez Çayı Havzası'nın özellikle Miyosen döneminde Tosya ilçesinin güneyi civarında alçamasına bağlıdır. Çöküntü alanı, içinde kumlu ve killi malzemelerin biriktiği fluvio-göl fasiyesleri tarafından işgal edilmiştir. Devrez Havzası ise Kuzey Anadolu Fay Hattı'nın batı devamıdır. Akarsu ve göl çevresi Kızılırmak nehri tarafından ele geçirilmiş, bu nedenle bugünkü Devrez Çayı ve kolları alçalmış saha üzerine kurulmuştur. Drenaj paterni daha çok jeolojik yapı, drenaj yoğunluğu, ana materyallerin özellikle litolojik özellikleri ve eğim faktörleri, bitki örtüsü ile kontrol edilir. Gerçekten de Ilgaz Dağı'nın yoğun ormanla kaplı killi şistinde 1. ve 2. dere sırasının uzunluğu ve yoğunluğu çalışma alanının diğer yerlerinden daha yüksektir. İkinci alan Devrez çöküntüsüne bakan dağların yamaçlarında bulunmaktadır. Gully alanlarına karşılık gelen en düşük drenaj yoğunluğu, neojen kumlu ve siltli neojen ve alt Kuaterner birikintisinin eğimli alanlarında meydana gelir. Burada 1. emirler baskındır. Drenaj havzasının şekil ve yoğunlukları çalışma alanındaki morfometrik ve eğilim analizi ile açıklanmıştır. Çalışma alanında Mann-Kendall ve Supearman'ın Rho testi ile 23 parametreden oluşan Morfometrik analiz kullanılmıştır. Mann-Kendall ve Spearman Rho test sonuçları, çalışma alanında sıcaklık artışının meydana geldiğini göstermektedir. Çalışma alanında uzun dönemde yağışta kesin bir artış görülmemektedir.

ABSTRACT In the research named ''Applied Hydrography of the Devrez Stream Basin'', the conditions affecting the hydrographic features of the basin, as well as the hydrographic and hydrological features; It is aimed to examine the morphometric analyzes in terms of basin morphometry. Devrez River Basin which is the main tributaries of Kızılırmak is located in the Western Subregion of Black Sea Geographical Region. The Devrez Stream Basin, chosen as the study area, is located on the Ilgaz Massif, one of the oldest massifs of Turkey. There are close relationships between topographical and geomorphological evolution and the establishment of drainage network, drainage density, drainage types. As a matter of fact, first drainage network was set up on the clayey schists of Ilgaz Massif. Present-day drainage mostly depend on the collapse of the Devrez river basin particularly in the vicinity of south of Tosya district during the Miocene period. The depressed area was occupied by the fluvio-lacustrine facies in which sandy and clayey materials deposited. On the other hand the Devrez basin is the western continuation of the North Anatolian Fault Line. The fluvial and lake environment was captured by the Kızılırmak river, So present day Devrez River and its tributaries, has established on collapsed area. Drainage pattern is controlled mostly by the geological structure, drainage density, lithologic properties of the parent materials especially and slope factors, vegetation cover. Indeed the length, density of the stream order of 1, and 2 are higher on the clayey schist of Ilgaz Mountain densely covered with forest that that of the other areas of the study area. Second area is found on the slopes of the mountains facing Devrez depression. The lowest drainage density corresponding to the gully areas occurs on the sloping areas of the neogene sandy and silty deposit of neogene and lower Quaternary. Here 1st orders are dominant. The shapes and densities of the drainage basin were explained by the morphometric and trend analysis in the study area. Kendall test and Rho test of Spearman and other parameters accounting 23 were used in the study area. Mann-Kendall and Supearman Rho test results show an increase of temperature occurrence in the study area. There is no exact increase of the precipitation during the long period in the study area.