Çatak Kanyonu ve Yakın Çevresinin Jeomorfolojisi

Abstract

ÖZ Çalışmada, Çatak Kanyonu ve çevresinin jeomorfolojisine odaklanılmış; oluşum ve değişimlerde rol oynayan faktörlerin açıklanması, antropojenik etkilerin ortaya konulması hedeflenmiştir. Tematik haritalarının hazırlanmasında ArcGIS 10.4.1 paket programından yararlanılmıştır. İklim karakterlerini belirlemek amacıyla Erinç ve Thornthwaite yöntemleri; tektoniğin izlerini değerlendirebilmek için yatak eğim oranı ve yatak kıvrımlılık oranı indisleri kullanılmıştır. Küre Dağları Milli Parkı sınırları içerisindeki Çatak Kanyonu, olistostrom kayaçlarla ve fay etkisiyle kesintiye uğrayarak iki parça halinde uzanır. Bölgede Paleozoyik, Mesozoyik, Tersiyer ve Kuvaterner yaşlı birimler bulunur. Çatak, Horma ve Valla kanyonlarının geliştiği alanlarda neritik kireçtaşları egemendir. Erinç ve Thornthwaite iklim sınıflandırmalarına göre, genel iklim karakteri yarı kurak ve yarı nemlidir. Avrupa Sibirya Fitocoğrafya Bölgesi’nin Öksin Bölümü’nde bulunan bölgede; karaçam (Pinus nigra), meşe (Quercus sp.), kayın (Fagus orientalis), göknar (Abies bornmulleriana) ve sarıçamlar (Pinus sylvestris) yaygındır. Zonal topraklardan olan kahverengi orman toprağı ve gri-kahverengi podzolik topraklar ve azonal topraklardan olan alüvyal ve kolüvyal topraklar mevcuttur. Çatak Kanyonu’nu Devrekâni Çayı oluşturmakta ve sahada dantritik, paralel-dantritik, subparalel-dantritik ve paralel drenaj örnekleri görülmektedir. Genel hatlarıyla dağlık ve platoluk olan sahadaki taban düzlüklerinde küçük kıvrımlar çizen menderesli akışlar gözlenir. Karstik kesimlerde lapya, dolin, kanyon ve mağara gibi şekiller yer alır. Yüksek rölyefin hâkim olduğu bölgede yükselme sürecinin devam etmesi, eğimlerin giderek artması, akarsuların araziye gömülerek boğaz vadiler oluşturması, çentik vadilerin görülmesi; bölgenin gençleşmiş olduğunun göstergeleridir. Kütle hareketleri, sel, taşkın ve deprem başlıca sorunlar arasındadır. Bu nedenle, yerleşmelerin çevresinde yamaç dengesinin korunmasına, arazi kullanımın doğru yapılmasına dikkat edilmesi önerilmektedir. Ayrıca kanyonlar jeomorfoturizm ve jeoturizm açısından büyük öneme sahip olduğundan, yeterli tanıtım yapılmalı ve korumaya özen gösterilmelidir.

ABSTRACT The study focused on the geomorphology of Çatak Canyon and its surroundings; It is aimed to explain the factors that play a role in the formation and changes, and to reveal the anthropogenic effects. ArcGIS 10.4.1 package program was used in the preparation of the thematic maps. Erinç and Thornthwaite methods to determine climate characteristics; average stream gradient (Rm) and sinuosity ratio of rivers (Rsi) indices were used to evaluate the traces of tectonics in the field. Çatak Canyon within the borders of Küre Mountains National Park extends in two parts by being interrupted by olistostrome rocks and fault effect. There are Paleozoic, Mesozoic, Tertiary and Quaternary aged units in the region. Neritic limestones are dominant in the areas where Çatak, Horma, and Valla canyons develop. According to the Erinç and Thornthwaite climate classifications, the general climate character is semi-arid and semi-humid. Located in the Euxine Section of the European Siberia Phytogeographic Region, the canyon and its surroundings; larch (Pinus nigra), oak (Quercus sp.), oriental beech (Fagus orientalis), Turkish fir (Abies bornmulleriana) and Scots pines (Pinus sylvestris) are common. There are brown forest soils and gray-brown podzolic soils which are from zonal soils, and alluvial and colluvial soils which are from azonal soils. The Çatak Canyon is formed by Devrekani Stream; and examples of dendritic, parallel-dendritic, subparallel-dendritic, and parallel drainage are observed in the area. Meandering flows that draw small folds are observed on the ground plains of the area, which is mountainous and plateau in general terms. In karst sections, there are shapes such as lapia, doline, canyon, and cave. The continuation of the uplift process in the region dominated by high relief, the increasing slopes, the formation of strait valleys by burying the streams in the land, and the appearance of notch valleys are indicators of the region’s rejuvenation. Mass movements, floods, overflowings, and earthquakes are among the main problems. For this reason, it is recommended to pay attention to the preservation of the slope balance around the settlements and the correct land use. In addition, since the canyons are of great importance in terms of geomorphotourism and geotourism, adequate promotion should be made and care should be taken to protect them.