Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde Hükümdar Türkler: Canik Beylikleri

Abstract

ÖZ Kuzeydoğu Anadolu’da yer alan Canik yöresi, Antik Çağlardan itibaren insan topluluklarına ev sahipliği yapmıştır. Türkler XI. yüzyılda Anadolu’ya geldiler ve birçok yerel beylikler kurdular. Bu dönemde kurulan Danişmend Beyliği, Canik yöresinin Türk yurdu olmasına öncülük etmiştir. Moğollar, 1243 yılındaki Kösedağ Savaşı’ndan sonra Anadolu’yu istila etmeye başladılar. Bu dönemde Türkiye Selçuklu Devleti’nin gerilemesi ile birlikte Trabzon Rum İmparatorluğu, Canik yöresini kendi hakimiyet sahası içine almaya çalışıyordu. Moğol istilalarından sonra Anadolu’ya gelen yirmi dört Oğuz boyundan biri olan Çepniler, Canik yöresine yerleştiler. İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han’ın vefatından sonra Anadolu’daki beyler bağımsızlıklarını ilan ettiler. Çepnilerin Canik yöresinde yaptıkları fetihler ve göçlerle yörenin siyasi yapısı tamamen değişti. Bu boydan olan Bayramlu, Taceddinoğulları, Kubadoğulları, Taşanoğulları ve Bafra Beyleri yörede teşkilatlanarak beylikler kurdular. Çevrelerinde bulunan Trabzon Rum İmparatorluğu, Eretna Devleti, Kadı Burhaneddîn Devleti ve Osmanlı Devleti ile siyasi ve askeri ilişkiler geliştirdiler. Timur’un Anadolu seferi öncesinde Osmanlı Devleti’ne tabii olan Canik Beyleri, 1402 Ankara Savaşı sonrasında yeniden bağımsızlıklarını ilan ettiler. Osmanlı Devleti’nin XV. yüzyılda gerçekleştirdiği Anadolu seferleriyle bu beylikler tamamen ortadan kaldırıldı. Canik beyliklerinin öne çıkan özelliği, Trabzon Rum İmparatorluğu’na karşı yürüttükleri mücadelelerle Trabzon’un batısında bulunan yerlerin Türkleşmesi ve İslamlaşması sürecine katkıda bulunmalarıdır.

ABSTRACT The Canik region, located in Northeastern Anatolia, has hosted human communities since ancient times. Turks came to Anatolia in the 11th century and established many local principalities. The Principality of Danişmend, which was established in this period, pioneered the Canik region to become a Turkish homeland. The Mongols began to invade Anatolia after the Battle of Kösedağ in 1243. In this period, with the decline of the Turkish Seljuk State, the Greek Empire of Trabzon was trying to take the Canik region into its own dominion. The Chepnis, one of the twenty-four Oghuz tribes who came to Anatolia after the Mongol invasions, settled in the Canik region. After the death of the Ilkhanid ruler Ebu Said Bahadır Khan, the beys in Anatolia declared their independence. With the conquests and migrations of the Chepni in the Canik region, the political structure of the region completely changed. Bayramlu, Taceddinoğulları, Kubadoğulları, Taşanoğulları and Bafra Beys from this tribe were organized in the region and established principalities. They had political and military relations with the Trabzon Greek Empire, Eretna State, Kadı Burhaneddin State, and the Ottoman Empire, which were in their surroundings. Canik Beys, who were subject to the Ottoman Empire before Timur's Anatolian campaign, declared their independence again after the 1402 Battle of Ankara. With the Anatolian campaigns of the Ottoman Empire in the 15th century, these principalities were destroyed. The prominent aspect of the Canik principalities is that they contributed to the Turkization and Islamization process of the places to the west of Trabzon with their struggles against the Greek Empire of Trabzon.