Es-Saʻlebî’nin el-Keşf ve’l-Beyân Adlı Tefsirindeki Hadislerin Değerlendirilmesi (Bakara Suresi Özelinde)

Abstract

ÖZ İslâm medeniyetinin şekillenmesinde ve yeni nesillere aktarılmasında hadis rivayetleri önemli bir yer tutmaktadır. İslâm’ın doğuşu ile birlikte teşekkül eden hadis ilmi, bazı aşamalardan geçerek sistemleşmiş ve aktarılarak bizlere kadar ulaşmıştır. Hadis-i şerif birikimi, hadis kitaplarının yanı sıra tefsir, fıkıh, tasavvuf ve benzeri ilim literatüründe de nakledilmekte ve bu kaynakların da müstakil olarak incelenmesini gerekli kılmaktadır. Bu çalışmada, kendi dönemindeki müfessirleri ve kendisinden sonra Fahreddin er-Râzî (öl. 606/1210) ve Begavî (öl. 516/1122) gibi birçok önemli müfessiri etkileyen ve birçok hadis rivayetini tefsirinde nakleden Ebû İshâk es-Saʻlebî’nin hadis ilmindeki yeri ve hadisçiliği el-Keşf tefsiri bağlamında tanıtılmıştır. Saʻlebî’nin tefsirinde kullandığı tergîb ve terhîb rivayetleri, fezâil-i Kur’ân rivayetleri, esbâb-ı nüzûl rivayetleri, Şiî kaynaklı ve İsrâîliyyât rivayetleri ayrı başlıklar halinde incelenmiştir. Eleştirildiği bu konular etrafında onun bu rivayetleri kullanmadaki konumu ortaya konulmuştur. Onun el-Keşf ve’l-Beyan adlı tefsiri hadis tasnif faaliyetinin tamamlandığı beşinci asırda telif edilmesi sebebiyle kaynak eserler arasında kabul edilebilir. Bu sebeple klasik dönem tefsirlerinden olan ve çok sayıda hadis rivayet örneklerini içerisinde bulunduran el-Keşf ve’l-Beyân tefsirinin Bakara suresi özelindeki hadis rivayetleri, hadis rivayet metodu ve isnad sistemi bağlamında değerlendirilmiştir. Saʻlebî’nin tefsirine bir bütün halinde bakıldığında onun, bazı müfessirler gibi kendinden önceki birikimi aktarmayı hedeflediği söylenebilir. Bu sebeple onun tefsirinde sıhhat derecesi farklı rivayetler birlikte bulunmaktadır. Bununla beraber el-Keşf’te diğer hadis ve tefsir kaynaklarında rastlanmayan bazı hadis rivayetleri de bulunmaktadır.

ABSTRACT Hadith narrations have an important place in shaping the Islamic civilization and transferring it to new generations. The science of hadith, which was formed with the birth of Islam, passed through some stages, systematized and reached us by transferring. In the age of the Companions, it was ensured that hadiths were transferred to the Tabiun by trying to determine, memorize and transfer them to the inscription by certain Companions. With the isnad system developed in the Tabi'un period, the hadiths were compiled and transferred to the next generation with written sources. Isnad has become an inseparable part of the science of hadith in order for the hadiths to reach the present day. In addition, the accumulation and richness of hadith is also conveyed in the science literature such as tafsir, fiqh, mysticism and similar sciences, as well as hadith books, and this makes it necessary to examine these sources separately. Affecting his disciples in his time and many important disciples such as Fahreddin er-Râzî (die.606/1210) and Begavî (die.516/1122) after him, Salebî, who is known for his closeness in the fields of science such as and who conveys his own accumulation and many narratives, should be further promoted today by evaluating his place and hadithism in hadith science. In this study, the hadith narrations of al-Kashf ve'l-Beyān tafsir, which is one of the classical period tafsir and contains many hadith narration samples, in the context of the hadith narration method and the isnad system, in the Sura al-Baqara were evaluated.