Ebu’t-Tevfîk eş-Şeyh İbrâhim’in Tercüme-i Tefsîr-i Hâzin Adlı Eserinde Zarfların İncelenmesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük) (1b-22a Sayfaları Arası)

Abstract

ÖZ Osmanlı Türkçesi, Türkçenin XV-XX. yüzyıllar arasındaki tarihi dönemlerinden biridir. Bu dönem de kendi içinde başlangıç devri (XV. yüzyılın ikinci yarısı ile XVI. yüzyıl başları arası), klâsik devir (XVI. yüzyıldan XIX. yüzyıl ortaları) ve yenileşme devri (XIX. yüzyıl ortasından XX. yüzyıl başları) olmak üzere üç devre ayrılır. Osmanlı Türkçesinin klâsik devrinde nazımda ve nesirde dil oldukça ağırdır. Halk için yazılan dini eserlerin dili sanatçıların sanat güçlerini göstermek için yazdıkları eserlerin diline göre daha sadedir. İncelediğimiz eser Osmanlı Türkçesinin klâsik devrinde Ebu’t-Tevfîk eş-Şeyh İbrahim tarafından tercüme edilmiş bir eserdir. Bu eser Hâzin el-Bağdâdî’nin Arapça olarak yazdığı Lübâbü’t-Teʾvîl fî Meʿâni’t-Tenzîl isimli Kurʾân tefsirinin Türkçeye tercümesidir. Eserin dili dönemine göre sadedir. Eseri yazıya geçiren kişi Yusuf el-Mısrî’dir. Eserin 2b-6b sayfaları arasında müellifin düzeltme ve eklemeler yaptığı görülmektedir. Yapılan ekleme ve düzeltmelerde dil daha ağır ve süslüdür. Bu sayfalarda bir kelimenin hem Arapça hem Türkçe karşılığını, gramer özelliklerini bir arada görmek mümkündür. İncelediğimiz metin bu yönüyle XIX. yüzyılda Türkçenin kelime hazinesi hakkında bize bilgiler sunmaktadır. Tezimizin konusunu oluşturan eser Tercüme-i Tefsîr-i Hâzin’dir. XIX. yüzyıl başlarında Ebu’t-Tevfîk eş-Şeyh İbrahim tarafından tercüme edilen bu eser önce imlâ ve cümle kurgusu dikkate alınarak günümüz alfabesine aktarılmıştır, daha sonra metnin ses özellikleri ve metinde geçen zarflar incelenmiştir. Metinde geçen kelimelerin anlamları, âyetlerin açıklamaları, hadislerin kaynakları dipnot bölümünde verilmiştir. Tercüme-i Tefsîr-i Hâzin adlı eserin yazıldığı dönemin dil özelliklerini ve kelime hazinesini iyi bir şekilde yansıtması bakımından dil araştırmacıları için önemli bir kaynak teşkil edeceği kanaatindeyiz.

ABSTRACT Ottoman Turkish, XV-XX. It is one of the historical periods between the centuries. This period is also divided into three periods: the beginning period (between the second half of the 15th century and the beginning of the 16th century), the classical period (from the 16th century to the middle of the 19th century) and the renewal period (mid-19th century to the beginning of the XX century). In the classical period of Ottoman Turkish, the language is quite heavy in verse and prose. The language of religious works written for the public is simpler than the language of works written by artists to show their artistic power. The work we are examining is a work translated by Ebu't-Tevfîk al-Sheikh İbrahim in the classical period of Ottoman Turkish. This work is the translation into Turkish of Hâzin al-Bağdâdî's Qur'an commentary named Lübâbü't-Teʾvîl fî Meʿâni't-Tenzîl written in Arabic. The language of the work is simple for its period. The person who wrote the work is Yusuf al-Misrî. It is seen that the author made corrections and additions between pages 2b-6b of the work. The language is heavier and more ornate in additions and corrections. On these pages, it is possible to see both the Arabic and Turkish equivalents of a word and its grammatical features together. In this respect, the text we examined was XIX. century provides us with information about the vocabulary of Turkish. The work that constitutes the subject of our thesis is Tercüme-i Tefsîr-i Hâzin. XIX. This work, which was translated by Ebu't-Tevfîk al-Sheikh İbrahim at the beginning of the century, was first transferred to today's alphabet by taking into account the spelling and sentence construction, then the phonetic features of the text and the adverbs in the text were examined. The meanings of the words in the text, the explanations of the verses, the sources of the hadiths are given in the footnote section. We believe that Tercüme-i Tefsîr-i Hâzin will be an important resource for language researchers in terms of reflecting the language characteristics and vocabulary of the period in which it was written.