Leâlî Ahmed Çelebi’nin Şerhu Kasîdeti’n-Nûniyye Bağlamında Kelamcılığı

Abstract

ÖZ Elinizdeki çalışmamız, XVI. yy.'da yaşayan akâid, kelâmi mantık, felsefe, fıkıh, tasavvuf, divan, edebiyat, tefsir alanlarında eserler telif eden ve iyi derecede Farsça ve Arapça bilen Leâlî Ahmed'in görüşlerini Şerhu Kasîdeti'n-Nûniyye eseri bağlamında ortaya koymayı amaçlamaktadır. İstanbul'un ilk kadısı Hızır Bey'in (ö. 863/1459) ilgili dönemde tartışılan felsefî meselelere gönderme yaparak Hanefî - Mâturîdî anlayış çerçevesinde yazdığı Kasîde-i Nûniyye, şiir şeklinde olan bir akâid eseridir. Döneminde ve sonrasında ses getiren bir eser olan Kasîde-i Nûniyye hem talebeleri tarafından hem de günümüze değin sonraki asırlarda şerhlere konu olmuş bir metindir. Çalışmamıza konu olan eser, İbn Kemalpaşa'nın talebesi, Manisa’nın Saruhan ilçesinde dünyaya gelen, birçok diyarı gezen, İbn Kemalpaşa'nın emriyle kadılık görevlerinde bulunup Amasya'da vefat eden Leâlî Ahmed Çelebi'nin Kasîde-i Nûniyye üzerine yazılan şerhlerinden biridir. Bu çalışmamızda XVI. yy.'da yaşamış güzide bir Osmanlı âlimi ve eserleri gün yüzüne çıkarma, şerh - hâşiye döneminin anlaşılmasına katkı sağlama, Eşarî - Mâturîdî mezheplerinin söz konusu dönemdeki ilişkilerine ışık tutma hedeflenmektedir. Bu tezimizde, Leâlî Ahmed'in kaynaklarda kendisi hakkında detaylı bilgi olmadığından dolayı kısa bir şekilde hayatı ve muhtevası hakkında özet bir şekilde eserleri hakkında bilgi verip, kelâmî görüşleri, atıfta bulunduğu âlimler, mezhepler ve dinlere temas ettik, mezhebi, Ehl-i Bidat'a karşı tavrı, şerh yöntemini izâh etmeye çalıştık, Şerhu Kasîdeti'n-Nûniyye’nin tek nüshası mevcut olduğundan dolayı bu nüshanın özellikleri, âlimimize aidiyeti ve bulunduğu mecmua hakkında bilgi verdik, daha önceki asırlarda akâid metinleri mevcut iken, hatta el-Fıkhu’l-ekber, el-Akîdetü’n-Nesefî, Emâlî, el-Akîdetü’t-Tahâvî gibi akâid metinleri üzerine şerhler yazıldığı halde Kasîde-i Nûniyye’nin yazılmasına neden olan hususu belirtmeye gayret ettik ve XVI. yy.’da tartışılan konular beyân etmeye çalıştık.

ABSTRACT This study aims to reveal the views of Leālī Ahmad, who lived in the 16th century and wrote works in the fields of aqā'id, kalām, logic, philosophy, fiqh, mysticism, divan, literature, tafsīr, and who was fluent in Persian and Arabic, in the context of his work Sharh al-Qasida al-Nūniyya. Written by Hızır Bey, the first qadi of Istanbul, within the framework of the Hanafi - Mâturîdî perspective by referring to the philosophical issues discussed in the relevant period, Qasida al-Nūniyya is an aqâid work in the form of poetry. Having left a great mark both during and after its period, Qasida al-Nūniyya is a text that has been the subject of sharhs both by the master's students and in the following centuries until today. This work is a sharh on the Qasida al-Nūniyya written by Ibn Kemalpaşa's student Leālī Ahmed Çelebi, who was born in Saruhan, Manisa, traveled to many lands, served as a qadi under Ibn Kemalpaşa's orders, and died in Amasya. In our study, we aimed to bring to light a distinguished Ottoman scholar who lived in the XVIth century and his works, to invalidate the negative opinions in the sharh - hashiya period, and to shed light on the relations between the Ashari and Māturīdī madhhabs in this period. Since the sources do not provide detailed information about Leālī Aḥmad, in this thesis, we have briefly given information about his life, the content of the work, and his other works, and touched upon his theological views, the scholars, madhhabs, and religions to which he refers. We also tried to explain the madhhab, its attitude towards Ahl al-Bidat, and its method of sharh. Moreover, since there is only one copy of Sharh al-Qasida al-Nūniyya, we have given information about the characteristics of this copy, its belonging to our scholar, and the collection in which it is included. Although there were aqāid texts in previous centuries, and even sharhs were written on aqāid texts such as al-Fiqh al-Akbar, al-Aqīda al-Nasafī, al-'Amālī, and al-Aqīda al-Tahāwī, we have endeavored to indicate the reason for the writing of Qasida al-Nūniyya and tried to explain the issues discussed in the 16th century.