Filyos Limanı ve Filyos Deltası Sorunsalı

Abstract

ÖZ Kıyılar biyoçeşitlilik açısından önemli bir jeomorfolojik birim olmalarının yanında ekonomik ve sosyal faaliyetler bakımından sağladıkları fayda nedeniyle antropojenik etkilere de en fazla maruz kalan alanlardandır. Özellikle geçmişten günümüze kıyılarda hızlı nüfus artışıyla birlikte yoğun yerleşmenin kıyı ekolojisinin bozulmasına sebep olduğu bilinmektedir. Kıyısı olan birçok ülkede olduğu gibi özellikle üç tarafı denizlerle çevrili olan Türkiye'de de sanayi devrimi ile birlikte kıyı alanları kalkınma projeleri açısından önem taşımaya devam etmektedir. Karadeniz Bölgesi’nin Batı Karadeniz Bölümü’nde yer alan Zonguldak’ın Çaycuma İlçesi bünyesinde bulunan Filyos Deltası ve Çevresi, araştırma sahasını oluşturmaktadır. Filyos Deltası, Filyos Çayı'nın doğusunda yer alan Filyos Limanı’nın kurulduğu yerdir. Bu bağlamda, çalışma olarak “Filyos Limanı ve Filyos Deltası Sorunsalı” konusu seçilmiştir. Filyos Limanı’nın doğal ortam üzerindeki ve geleceğe yönelik muhtemel etkilerini incelemek araştırmanın amacını meydana getirmektedir. Ayrıca sahada yaşanan ve yaşanabilecek sorunları tespit ederek sürdürülebilir kullanımına yönelik yeni yaklaşımlar ve çözüm önerileri sunmak temel amacıdır. 2012-2022 yılları arasında meydana gelen arazi kullanımındaki zamansal değişimlerin değerlendirilmesi amacıyla, 2012, 2018, 2020 ve 2022 yılları arazi kullanım haritaları Coğrafi Bilgi Sistemleri'nden ArcMap 10.5 programı kullanılarak üretilmiştir. 2012 ve 2018 yılları arazi kullanım haritaları, Avrupa Çevre Ajansı (AÇA)'nın CORINE sistemine göre yapılmıştır. 2020 yılı arazi kullanım haritası, ESRI'nın 2020 yılı için yayınladığı 10 m çözünürlükteki arazi örtüsü verileri aracılığıyla hazırlanmıştır. 2022 yılı arazi kullanım haritası ise, ArcMap 10.5 programında, Landsat 8 uydu görüntüleri kullanılarak, kontrollü sınıflandırma yöntemiyle hazırlanmıştır. Ayrıca, orman kaybı (ha) verilerinin, grafik ve haritaları da Google Earth Engine (GEE) Platformu kullanılarak hazırlanmıştır. Filyos Limanı kurulduğu günden itibaren bulunduğu sahanın toprak, bitki örtüsü, iklim ve hidrografik özelliklerini etkilemiştir. Filyos Endüstri Bölgesi ile Filyos Liman sahasına birlikte bakıldığında, Filyos projesinden en çok etkilenen toprak tipi alüvyal topraklardır. İyi drenajlı ve tarıma uygun olan bu alüvyal toprakların liman altyapısına dönüştürülmesi, bunlara bağlı tarımsal arazileri olumsuz etkilemekte ve ekolojik dengenin bozulmasına yol açmaktadır. Filyos Limanı’nın kurulduğu alan dikkate alındığında ise; kahverengi orman topraklarının alüvyal topraklara nazaran limandan daha az etkilenmiş olduğu gözlemlenmiştir. Yapılan otlatma faaliyetleri ve balıkçılık faaliyetleri de araştırma sahasının hem toprağını hem de bitki örtüsünü etkilemektedir. Ayrıca, Liman inşaatı sahanın kumul alanları üzerinde etki yaratmıştır. Sahanın batısından doğusuna uzanan kıyı şeridi boyunca geniş bir alanı kaplayan kumul alanları, limanın kurulmasıyla daralmıştır. Bu kumul alanlarının tahribi, onlara bağlı olan kumul bitkilerinin kaybolmasına yol açmıştır. Orman alanı açısından, araştırma sahası genelinde vejetasyonun artış eğiliminde olduğu yönünde işaretler bulunsa da orman meşcere haritası incelendiğinde özellikle Liman çevresinde orman kayıplarının yaşandığı gözlenmiştir. Bu kayıplar, liman inşaatı ile ilgili çalışmaların başladığı 2016 yılından itibaren önem kazanmaktadır. Sulak alanlarla ilgili olarak ise, Filyos Çayı'nın Karadeniz'e döküldüğü yerin doğusunda yapılan çalışmalar sonucunda menderesler akarsulardan koparılarak dolgularla kapatılmış ve sulak alan sınırları daraltılmıştır. Koruma altındaki sulak alanlar; başta kuşlar olmak üzere canlı varlıkların barınması için önem taşımaktadır. Limana bağlı çalışmalar hava kalitesini de olumsuz yönde etkilemektedir. Filyos Limanı’nın inşası sırasında, nakliye, elleçleme ve hafriyat işlemleri yoluyla, rüzgârla taşınan tozlu, dumanlı parçacıkların atmosfere salınması bu konuda dikkat çekicidir. Önümüzdeki yıllarda Filyos Limanı yakınlarındaki sanayi tesislerinde, hava kaynaklı kirleticileri önlemek için alınacak tedbirler söz konusu limanın temiz kalmasına katkı sağlayacaktır. Hidrografik etki bakımdan, inşaat sırasında küçük çapta da olsa limanla bağlantılı şantiye tesisi gibi birimlerin, atık sularını Karadeniz'e boşaltması dikkat çekicidir. Bu kapsamda, yerel halk ve limanda bulunan işçiler tarafından sahaya atılan çöpler, Filyos Çayı'nın etkilenmesine neden olmaktadır. Limanın kurulmasıyla ortadan kaybolan mendereslerin tahrip olması da çayın yatağının değişmesinin sebeplerinden biridir. Filyos Limanı, aşırı toprak, su ve hava kirliliğine neden olmakla birlikte, önlem alınmadığı takdirde doğal ortam ve insan bütünlüğüne zarar verebilecek sorunlar yaratabilir. Özellikle limana bağlı çeşitli fabrikaların katı ve sıvı atıklarının sulara karışmasından dolayı bu durum muhtemeldir. Söz konusu sahada konuyla ilgili kurum ve kuruluşların atacağı olumlu adımlar, öngörülen zararın azaltılmasında etkili olacaktır.

ABSTRACT In addition to being an important geomorphological unit in terms of biodiversity, the coasts are among the areas most exposed to anthropogenic effects due to the benefits they provide in terms of economic and social activities. It is known that intensive settlement with the rapid population growth on the coasts, especially from the past to the present, causes the deterioration of the coastal ecology. Along with the industrial revolution, coastal areas continue to be important in terms of development projects, especially in Turkey, which is surrounded by seas on three sides, as in many coastal countries. Filyos Delta and its surroundings within the Çaycuma District of Zonguldak, located in the Western Black Sea Region of the Black Sea Region, constitute the research area. Filyos Delta is the place where Filyos Port is established, located to the east of Filyos Stream. In this context, the subject of "Filyos Port and Filyos Delta Problematic" has been chosen as a study. The aim of the research is to examine the current and possible future effects of Filyos Port on the natural environment. In addition, it is among the objectives of the research to identify the problems experienced or to be experienced in the field and to offer new approaches and solution suggestions for sustainable use. In order to evaluate the temporal changes in land use between 2012-2022, land use maps for 2012, 2018, 2020 and 2022 were produced using ArcMap 10.5 program from Geographic Information Systems. Land use maps for 2012 and 2018 were prepared according to the CORINE system of the European Environment Agency (EEA). The land use map for 2020 has been prepared using the 10 m resolution land cover data published by ESRI for the year 2020. The land use map of 2022 was prepared in ArcMap 10.5 program, using Landsat 8 satellite images, with controlled classification method. In addition, graphics and maps of forest loss (ha) were prepared using Google Earth Engine (GEE) Platform. Filyos Port has affected the soil, vegetation, climate and hydrographic characteristics of the area it is located since the day it was founded. When the Filyos Industrial Zone and the Filyos Port area are considered together, the soil type most affected by the Filyos project is alluvial soils. Conversion of these alluvial soils, which are well-drained and suitable for agriculture, into port infrastructure adversely affects the agricultural lands connected to them and leads to the deterioration of the ecological balance. Considering the area where Filyos Port was established; it has been observed that brown forest soils are less affected by the port than alluvial soils. Grazing activities and fishing activities also affect both the soil and vegetation of the research area. In addition, the construction of the Port has had an impact on the dune areas of the research area. The dune fields, which cover a large area along the coastline extending from the west to the east of the stady area, narrowed with the establishment of the port. The destruction of these dune fields has led to the disappearance of the dune plants that depend on them. In terms of forest area, although there are signs that the vegetation is in an increasing trend throughout the research area, when the forest loss map is examined, it has been observed that there are forest losses especially around the Port. These losses have been gaining importance since 2016, when the works on the port construction started. Regarding the wetlands, as a result of the studies carried out in the east of the place where the Filyos Stream empties into the Black Sea, meanders were cut off from the streams and covered with fillings, and the boundaries of the wetlands were narrowed. Wetlands under protection are important for the shelter of living creatures, especially birds. The works related to the port also affect the air quality negatively. During the construction of Filyos Port, it is noteworthy that dusty and smoky particles transported by the wind were released into the atmosphere through transportation, handling and excavation processes. In the coming years, measures to be taken to prevent airborne pollutants in industrial facilities near Filyos Port will contribute to keeping the said port clean. In terms of hydrographic effect, it is remarkable that units such as the construction site facility connected to the port, though on a small scale, discharge their wastewater into the Black Sea during construction. In this context, the garbage thrown on the field by the local people and the workers at the port causes the Filyos Stream to be affected. The destruction of meanders, which disappeared with the establishment of the port, is one of the reasons for the change of the bed of the stream. Although Filyos Port causes excessive soil, water and air pollution, it can create problems that may harm the natural environment and human integrity if no precautions are taken. It is especially likely due to the mixing of solid and liquid wastes of various factories connected to the port into the waters. The positive steps to be taken by the relevant institutions and organizations in the field in question will be effective in reducing the foreseen damage.