Soğanlı Çayı Havzası’nın Uygulamalı Hidrografyası

Abstract

ÖZ Araştırma sahasını oluşturan Soğanlı Çayı Havzası; Batı Karadeniz Havzası’nın %17,8’ini, Filyos Çayı Havzası’nın %39,63’ını oluşturur. Kuzeyden Araç Çayı Havzası ve Yenice Çayı Havzası, batıdan Bolu Çayı Havzası, güneyden Sakarya Nehri Havzası ve doğudan Kızılırmak Nehri Havzası sınırlarıyla çevrelenmiştir. “Soğanlı Çayı Havzası’nın Uygulamalı Hidrografyası” adlı bu çalışmada, havzanın jeolojik, jeomorfolojik, klimatik, toprak, bitki örtüsü özellikleri ile hidrografya arasındaki ilişkinin analiz edilmesi amaçlanmıştır. Bu araştırma Soğanlı Çayı Havzası’nın tamamında ayrıntılı olarak yapılacak ilk hidrografya çalışması olması nedeniyle önemlidir. Araştırma sahasında sel ve taşkın olaylarının görülmesi, bu sahada çalışmaya teşvik etmiştir. Çalışmada gezi-gözlem, görüşme, uygulama, literatür taraması, şekil-tablo-harita çizimi ve analizi gibi yöntemler coğrafyacı bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Soğanlı Çayı Havzası’nda Erinç ve Thornthwaite yöntemleri kullanılarak iklim tipi, hidrometrik ve morfometrik analizler ile hidrografya özellikleri belirlenmiştir. Çalışmada kullanılan haritalar ve morfometrik analizler için ArcGIS 10.4.1 veri tabanından faydalanılmıştır. Böylece çalışmada birçok yöntemin birlikte kullanıldığı karma araştırma modeli kullanılmıştır. Soğanlı Çayı Havzası’nın farklı yerlerinde farklı iklim şartları, farklı yapı ve rölyef özellikleri görülmektedir. Bu farklılıklar havzanın heryerinde aynı akımların görülmesini engellemiştir. Yıllık ortalama akımların en yüksek çıktığı akım gözlem istasyonu Karabük akım gözlem istasyonuna aittir. Yıllık ortalama akımların en düşük olduğu akım gözlem istasyonu ise Büyükyayalar akım gözlem istasyonuna aittir. Havzanın çizgisel, alansal ve rölyef morfometrisi 33 parametre üzerinden hesaplanmış ve değerlendirilmiştir. Araştırma sahasının alanı 5139 km², çevre uzunluğu ise 500,797 km olarak hesaplanmıştır. Soğanlı Çayı’nın Köroğlu Dağları’ndan doğup Yenice Çayı’na karışana kadar aldığı mesafe 255,25 km olarak ölçümlenmiştir. Ağız ve kaynak arasında direkt çizilen kuş uçuşu akarsu uzunluğu 98,88 olarak bulunmuştur. Bu durum akarsuyun kıvrımlar oluşturduğunu, ağız ile kaynak arasında gerçekleşen yolculuğunda oyalandığının göstergesidir. Havzada görülen KAFZ ana akarsuyun boyunun uzamasına neden olmuştur. Yer yer içbükey, yer yer dışbükey forma sahip olan S profilli hipsometrik eğri havza morfolojisinin tekdüze olmadığını, havzada aktif tektonizma ve faylanmanın olduğunu, aşınma ve biriktirme faaliyetlerine devam ettiğini göstermektedir. Genel olarak havzanın hidrometrik ve morfometrik özellikleri coğrafi unsurların kontrolündedir. Çalışma sahasında akarsu boylarına kurulan yerleşmelerde taşkın riski mevcuttur. Bu sebeple afet yaşanma ihtimali olan alanlardaki yerleşmeler güvenli alanlara taşınmalıdır. Soğanlı Çayı ve kollarında; deri fabrikası, evsel ve kanalizasyon atıklarının oluşturduğu su kirliliği arazi çalışmaları sırasında gözlemlenmiştir. Suyun kirlenmesi üzerinde etkisi olan faktörlerin ortadan kaldırılması için bu saha detaylı araştırılmalı ve gerekli tedbirler alınmalıdır.

ABSTRACT The Soğanlı Stream Basin, which forms the research area; It constitutes 17.8% of the Western Black Sea Basin and 39.63% of the Filyos Stream Basin. It is surrounded by the Araba Stream Basin and Yenice Stream Basin from the north, the Bolu Stream Basin from the west, the Sakarya River Basin from the south and the Kızılırmak River Basin from the east. In this study, named "Applied Hydrography of the Soganli Stream Basin", it is aimed to analyze the relationship between the geological, geomorphological, climatic, soil, vegetation characteristics of the basin and the hydrography. This research is important as it is the first detailed hydrography study to be conducted in the whole of Soğanlı Stream Basin. The occurrence of flood and overflow events in the research area encouraged to work in this area. In the study, methods such as travel-observation, interview, practice, literature review, figure-table-map drawing and analysis were evaluated from a geographer's point of view. In the Soğanlı Stream Basin, the climate type, hydrometric and morphometric analyzes and hydrographic characteristics were determined by using the Erinç and Thornthwaite methods. ArcGIS 10.4.1 database was used for the maps and morphometric analyzes used in the study. Thus, a mixed research model, in which many methods are used together, was used in the study. Different climatic conditions, different structures and relief features are observed in different parts of the Soğanlı Stream Basin. These differences prevented the same currents to be seen all over the basin. The flow observation station, where the annual average flows are highest, belongs to the Karabük flow observation station. The flow observation station with the lowest annual average flows belongs to Büyükyayalar flow observation station. Linear, areal and relief morphometry of the basin were calculated and evaluated over 33 parameters. The area of the research area was calculated as 5139 km² and the perimeter was calculated as 500,797 km. The distance the Soğanlı Stream takes from the Köroğlu Mountains until it joins the Yenice Stream has been measured as 255.25 km. The stream length of the bird's flight drawn directly between the mouth and the source was found to be 98.88. This is an indication that the stream forms folds and lingers on its journey between the mouth and the source. The NAFZ seen in the basin caused the main stream to lengthen. The hypsometric curve with S profile, which has a concave and a convex form in places, shows that the morphology of the basin is not uniform, there is active tectonism and faulting in the basin, and erosion and deposition activities continue. In general, the hydrometric and morphometric features of the basin are under the control of geographical factors. There is a flood risk in the settlements established along the rivers in the study area. For this reason, settlements in areas that are likely to experience disasters should be moved to safe areas. On the Soganli Stream and its tributaries; The water pollution caused by the leather factory, domestic and sewage wastes was observed during the field studies. This area should be investigated in detail and necessary measures should be taken in order to eliminate the factors that have an effect on water pollution.