Tasavvufta Ruhsal Benliğin Dönüşümünün İmkânı ve Gazzâlî Örneği

Abstract

ÖZ İnsan ruhunun özünde bir “ben” kavramı bulunur. Bir “ben” olmanın ne olduğuna yönelik bir araştırmalar benlik ve ahlâkın ayrılmaz bir şekilde iç içe geçmiş temalar olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durumda kişinin ahlâkının, ruhsal benliğine yön veren temel unsur olması için kişi ile ahlâkî faziletler arasında öncelikli bir bağın kurulması kaçınılmazdır. Çalışmamız bu doğrultuda tasavvufta ruhsal benliğin dönüşümünün imkânını zühdî bir hayat yaşayan sûfîlerin, insan tutum ve davranışları konusunda istifade edilebilecek muhalled (klasik) eserleriyle literatür oluşturarak ortaya koyduğu görüşler ile bu bağlamda Gazzâlî örneğini içermektedir. Gazzâlî nin hakikat arayışı, tasavvuf düşüncesi ve sûfiyye yolunu araştırarak geçirdiği nefis mücadelesi ve tezkiyesi onun ruhsal benlik algısının şekillenmesinin sürecinde önemli bir örnek olarak değerlendirilebilir. Gazzâlî, içinde yetiştiği (İslam) toplumun dini kültürünün ve toplumu oluşturan fertlerin dini düşüncelerinin diğer kültürler karşısında gittikçe zayıflaması karşısında fertlerin bütün ahvaliyle itidal bir şekilde olmaya hazır olması gerektiği ifade ederek kişi ile ahlâkî faziletler arasında bir bağ kurmayı hedeflemiştir. Bu çalışma birbiriyle iç içe geçmiş bu bağın, önce kendi kalbimizde başlayacak ihyâ hareketini yeniden benliğimizde canlandırmasını ve insanın bulunduğu hal ve makamlarda denge ve uyum içinde ilerlemesini hedeflemektedir. Çalışmamızda nitel araştırma yönteminden istifade edilmiştir. Konuyla ilgili literatür taranarak kaynaklara ulaşılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde genelden özele bir yöntemle sûfîlerin tanım, görüş ve tavsiyelerinden faydalandık. İkinci bölümde ise Gazzâlî’ nin insanın içe dönük yüzü hakkındaki görüşleri ve ruhsal benliğin dönüşümünün imkânı ele alınmıştır. Bu çalışma ile, ruhun rabbin emrinden olması üzere benliğin yön verici özelliğine işaret edilmiştir. Bununla birlikte kişinin karşılaşacağı durumlarla başa çıkabilmesi için onun ruhsal benliğine sıkı bir şekilde ahlâkî muhakeme ile yön vermesi gerektiği üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda sûfî düşünürlerin nefis sahibi insana verdikleri tavsiyeler, insana kendi imkân ve kabiliyetlerini kullanarak istikrarlı bir şekilde faziletleri meleke haline dönüştürmesi yönünde bir katkı olarak ele alınmıştır. İnsanın ruh, akıl, nefis ve kalbiyle bir bütünden müteşekkil olarak imkân ve kabiliyetleriyle benliğinde kendi özünü keşfetmesi ve varlığının şuurunda olma mükellefiyetinde bir varlık olduğuna dair tasavvufî bakış açısının görüşleri Gazzâlî aracılığıyla ortaya konularak insanın ruhsal benliğinin gelişimini itidal duruma sevk edecek ve insanı istikâmete kavuşturacak tavsiyeler tespit edilmeye çalışılmıştır. Tasavvuf, İslâm dininin ortaya koyduğu kuralların, belirli yöntemler izlenerek, içsel ve derunî tecrübelerle idrak edilmesi ve yaşanması yoluyla, kişinin hakikate ulaşmasını sağlayan ruhsal benlik ile çok sıkı bir bağ hedefleyen önemli bir yaşam tarzı sunmaktadır. Gazzâlî’ye göre tasavvuf, ruhsal benliğin dönüşümünün imkânını mevcut kılan dini tecrübe ile ahlâkî davranışın bütünleşmesi sayesinde nefsin terbiyesini sağlayan, dini tecrübe ile aydınlanmayı (dönüşümü) gerçekleştiren ve sonuçta ideal (mutedil) ahlâkî davranışın sergilenmesine aracı olan bir yoldur. Bu çalışmada Gazzâlî’nin dinî tutum ve davranışları gözlemleyerek tahkik etme, insanın ruhsal benliğiyle hakikate ulaşmak için hangi dinî davranış biçimlerini ve ahlâkî gelişim seviyelerini gerçekleştirmek gerektiği konusunda ifade ettiği imkânlar sunulmuştur. Bu anlamda ruhuyla bağının koptuğu çok sıklıkla vurgulanan insan, ruhsal benliğinin dönüşüm imkânının mevcudiyetini insanın ilmî ve ahlâkî boyutunun ilkelerini tahkik ederek riyâzet, mücâhede ve tefekkür halini kendisinde meleke haline getirmesi ile gerçekleşeceği çalışmamızın nihai noktasıdır.

ABSTRACT At the core of the human soul is a concept of "I". Research into what it is to be a "me" reveals that the self and morality are inextricably intertwined themes. In this case, it is inevitable to establish a primary bond between the person and moral virtues in order for a person's morality to be the main element that guides his spiritual self. In this direction, our study includes the possibility of the transformation of the spiritual self in Sufism, the views of the Sufis, who live an ascetic life, by creating a literature with muhalled (classical) works that can be used on human attitudes and behaviors, and the example of Gazzali in this context. Gazzâlî's search for truth, mysticism and his struggle for the soul by researching the way of Sufi can be considered as an important example in the process of shaping his spiritual self-perception. Gazzâlî aimed to establish a bond between the person and moral virtues by expressing that the religious culture of the (Islamic) society in which he grew up and the religious thoughts of the individuals forming the society gradually weakened against other cultures, and that individuals should be ready to be in moderation with all their circumstances. This study aims to revive the revival movement that will first start in our own hearts, and to progress in balance and harmony in the states and positions of human beings. In our study, qualitative research method was used. The literature on the subject was searched and the sources were reached. In the first part of the study, we benefited from the definitions, views and recommendations of the Sufis with a general to specific method. In the second part, Ghazali's views on the introverted face of man and the possibility of the transformation of the spiritual self are discussed. With this study, the guiding feature of the self is pointed out, so that the soul is from the command of the Lord. However, it is emphasized that in order to cope with the situations that a person will encounter, he should direct his spiritual self strictly with moral reasoning. In this context, the advices given by the Sufi thinkers to the self-possessed human have been considered as a contribution towards transforming virtues into abilities in a stable manner by using their own possibilities and abilities. The views of the mystical point of view on the discovery of his own essence in himself with his possibilities and abilities as a whole with his soul, mind, soul and heart, and the views of the mystical point of view that he is a being with the responsibility of being conscious of his existence, are put forward through Ghazali, and recommendations that will lead the development of the spiritual self of man to a state of sobriety and lead people to their direction are determined. has been attempted. Sufism offers an important lifestyle aiming at a very tight bond with the spiritual self that enables the person to reach the truth through the understanding and living of the rules revealed by the religion of Islam, by following certain methods and through inner and inner experiences. According to al-Ghazali, Sufism is a way that enables the transformation of the spiritual self through the integration of religious experience and moral behavior, provides the education of the soul, realizes the enlightenment (transformation) with religious experience, and ultimately mediates the display of ideal (moderate) moral behavior. In this study, the possibilities expressed by Ghazali about examining religious attitudes and behaviors by observing, which religious behavior and moral development levels should be realized in order to reach the truth with one's spiritual self are presented. In this sense, it is the final point of our study that the human being, whose bond with his soul is very often emphasized, will be realized by examining the existence of the possibility of transformation of his spiritual self, the principles of the scientific and moral dimension of the human, and making the state of asceticism, struggle and contemplation in himself.