Modern Evreden Geç Modern Evreye Çalışma, Zaman ve Belirsizlikleri: Maden İşçileri ve Plaza Çalışanları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma

Abstract

ÖZ Modernitenin ortaya çıkardığı değişen çalışma koşullarının niteliği hayatın bütün dinamiklerini derinden etkileyen çıktılar ortaya koymaya devam etmektedir. Tarihsel süreç içerisinde çalışma bir takım değişimler ve dönüşümler yaşamıştır. Bu değişim ve dönüşümler erken modern evredeki merkantil çalışma koşullarından modern evredeki liberal çalışma koşullarına, modern evredeki liberal çalışma koşullarından da geç modern evredeki neoliberal çalışma koşullarına doğru önemli değişimler yaşamıştır. Premodern evrede bireylerin geleneksel çalışma koşulları, zamanı da geleneksellikler çerçevesinde kodlamalarına sebep olmaktaydı. Geleneksel hayatın rutinleri çerçevesinde zaman da oldukça katı şekillerde kodlanılabilir hale gelmekteydi. Çünkü gelenek bireylere rutinler vermektedir. Bu rutinler sayesinde zaman da kalıcılıklar etrafında kodlanabilir bir hal almaktaydı. Premodern dönemde bireyler bu nedenle ki zamanı tekrar eden doğa olaylarına özgü [ay ve güneşin doğuş ve batışları, birbirini izleyen mevsimler gibi] zaman algısıyla kodlamaktaydılar. Ortaya konulan bu zaman yerel şekilde işlemekteydi. Yerel zaman algısı, bireylerin tüm gündelik hayatlarının ve buna bağlı olarak çalışma biçimlerinin de yerel ve gelenekselliğe özgü şekillerde kodlanmasına neden olmaktaydı. ‘Premodern’ evreden ‘modern’ evreye değişen iş koşulları, bireylerin zaman algılarını ve buna bağlı olarak zamanın kodlanma biçimlerinin de değişip dönüşmesine neden olmuştur. Premodern evrede geleneksel iş, zamanın geleneksel biçimlerde kodlanmasını ortaya koyarken, modern evrede gelişen iş koşullarında (önce merkantil evreye özgü çalışmada, sonrasında da liberal evreye özgü çalışmada) zaman kendine özgü dinamiklerde şekillenmiş ve kodlanmıştır. Sanayi devrimiyle birlikte öncelikle yaşanan atölyeleşme ve ev içi üretimin koşullarını yerini zamanla fabrikalara ve onun ürünü olan katı Fordist sisteme bırakmıştır. Üretimin bu evredeki katı mekanik doğası ve bant usulü çalışma koşulları zamanı da bu çalışma biçimine entegre bir şekilde kurgulamaya neden olmuştur. Bu dönemde belli zaman dilimi içerisinde belli işlerin yapılıyor olması zamanın da modern bir biçimde kesitlere ayrılması ihtiyacını doğurmaktaydı. Bununla beraber ‘çalışma saati’, ‘yemek saati’ ve ‘boş zaman’ gibi kavramlar hayata dair net bölünmeler yaşamakta ve buna özgü gündelik hayat ritimleri üretmekteydi. Bu çalışma koşulları sonucunda günler de geçişsizlikleri olan periyotlara bölünmekte ve saat/zaman kavramının da bu yönde anlamlar ve içerikler kazanmasına neden olmaktaydı. Bu durum premodern koşullara özgü, doğa olayları üzerinden açıklanan zaman kavramına olan ihtiyacın azalması sonucunu ortaya koymuştur. Bu evrede zamanın ‘modern mekanik saat’ ve ‘modern takvimler’ biçiminde kurgulanması, yerel zamanı ortadan kaldırmakta ve zamanın mekandan bağımsız bir hale gelmesi sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Geç modern evreye gelindiğindeyse işin özellikle küreselleşmesi (ya da neoliberalleşmesi) ve buna özgü dinamikler edinmesi zaman kavramının da tamamen küresel ölçeklerle ortaya konulması sonucunu doğurmaktadır. Fakat bu evredeki kariyer odaklı çalışma ve yaşam radikal bireyselliklerin de yaşanma nedeni olmuştur. Küresel (neoliberal) çalışma koşullarında radikal bireysellikler ön plana çıkmakta ve buna bağlı olarak küresel ölçekli zamanın da bu türden bireyselliklere ve dahası bireysel hedeflere özgü şekillerde kodlanmasına neden olmaktadır. Gelinen noktada çalışma hayatına bakıldığında yeni tarz neoliberal işlerde (dolayısıyla plaza tarzı işlerde) daha çok kariyer odaklı, rekabete dayalı, kısa vadeli ve dahası esneklikler çerçevesinde emek sarf eden bireyler ortaya çıkmaktadır. Ancak erken modern tarz işleri temsil eden liberal işlerde (dolayısıyla maden işçilerinde) bağlılık ve güvenle şekillenen kalıcılıklar etrafında kurulan uzun vadeli çalışanlar görülmektedir. Nitekim çalışma hayatı bireylerin gündelik hayatını ve dahası onların hayatı algılama koşullarına önemli oranda etki etmektedir. Bu noktada liberal işleri temsil etmek için maden işçileri seçilmekte ve neoliberal işler dediğimizde en iyi örnekler olarak plaza çalışanlarının verilebileceği düşünülerek liberal-neoliberal çalışma hayatının karşılaştırması yapılmıştır. Maden işçilerinin çalışma koşullarının liberal çalışma koşullarına uygun olduğu görülmektedir. Bu nedenle çalışmanın kapsamında liberal işleri temsilen seçilen maden işçilerinin yoğun olması sebebiyle Zonguldak’ın araştırma sahası olarak seçilmesi uygun olarak görülmüştür. Çalışmanın neoliberal koşullara özgü tarafını temsil eden plaza çalışanlarının ve küresel ölçekli şirketlerin İstanbul’da yoğun olması sebebiyle araştırmanın sahası olarak İstanbul belirlenmiştir. Çünkü İstanbul Türkiye’deki neoliberal/küresel şirketlerin merkezi konumundadır. Bu sebeple Zonguldak ve İstanbul’daki saha görüşmelerinde elde edilen veriler kayıt altına alınarak araştırmanın doğasına özgü olarak ortaya konulmuştur.

ABSTRACT The nature of the changing working conditions brought about by modernity continues to reveal outputs that deeply affect all the dynamics of life. In the historical process, the work has experienced some changes and transformations. These changes and transformations have experienced significant changes from the mercantile working conditions in the early modern phase to the liberal working conditions in the modern phase, from the liberal working conditions in the modern phase to the neoliberal working conditions in the late modern phase. In the premodern era, traditional working conditions of individuals caused them to code time within the framework of traditions. Within the framework of the routines of traditional life, time was also becoming very rigidly coded. Because tradition gives routines to individuals. Thanks to these routines, time was also becoming codable around permanence. For this reason, individuals in the premodern period were coding time with the perception of time specific to recurring natural events (such as the rising and setting of the moon and the sun, the successive seasons). This time revealed worked locally. The perception of local time caused the coding of all daily lives of individuals and, accordingly, their working styles in local and traditional ways. Changing work conditions from the 'premodern' phase to the 'modern' phase caused the individuals' perceptions of time and accordingly the ways of coding time to change and transform. While traditional work in the premodern stage revealed the coding of time in traditional ways, time was shaped and coded in its own dynamics in the developing business conditions in the modern stage (first in the work specific to the mercantile stage, and then in the work specific to the liberal stage). With the industrial revolution, the conditions of the workshop and domestic production, which were experienced primarily, were replaced by the factories and the strict Fordist system, which was its product, over time. The strict mechanical nature of the production at this stage and the time of the band-style working conditions have also led to an integrated way of constructing this working style. In this period, the fact that certain works were carried out within a certain time period led to the need to divide the time into sections in a modern way. However, concepts such as 'working time', 'meal time' and 'leisure time' had clear divisions in life and produced specific daily life rhythms. As a result of these working conditions, the days were also divided into periods with intransitiveness, causing the concept of time/time to gain meanings and contents in this direction. This situation has resulted in a decrease in the need for the concept of time, which is specific to premodern conditions and explained through natural events. At this stage, the construction of time in the form of 'modern mechanical clocks' and 'modern calendars' eliminates local time and results in time becoming independent of space. When it comes to the late modern stage, the globalization (or neoliberalization) of work and its specific dynamics result in the introduction of the concept of time on a completely global scale. However, career-oriented work and life in this phase have also been the cause of radical individualism. Radical individuality comes to the fore in global (neoliberal) working conditions, and accordingly, it causes global-scale time to be coded in ways specific to such individualities and, moreover, individual goals. When we look at the working life at this point, individuals who work more career-oriented, competitive, short-term and more flexible in new-style neoliberal jobs (hence plaza-style jobs) emerge. But liberal jobs that represent early modern-style jobs (hence the miners) show long-term workers built around persistence shaped by commitment and trust. As a matter of fact, working life has a significant impact on the daily life of individuals and, moreover, on their perception of life. At this point, miners are chosen to represent liberal jobs, and when we say neoliberal jobs, a comparison of liberal-neoliberal working life is made, considering that plaza workers can be given as the best examples. It is seen that the working conditions of the miners are suitable for liberal working conditions. For this reason, it was deemed appropriate to choose Zonguldak as the research area due to the high concentration of miners selected to represent liberal works within the scope of the study. Istanbul has been determined as the field of the research, since the plaza employees and global-scale companies, which represent the specific side of the study to neoliberal conditions, are concentrated in Istanbul. Because Istanbul is the center of neoliberal/global companies in Turkey. For this reason, the data obtained from the field interviews in Zonguldak and Istanbul were recorded and revealed specific to the nature of the research.