DÖNGÜSEL EKONOMİ PERFORMANS ÖLÇÜMÜ: BIST SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK ENDEKSİNDE BİR UYGULAMA

Abstract

ÖZ Bu araştırmada Borsa İstanbul (BIST) sürdürülebilirlik endeksinde yer alan imalat sanayi işletmelerinin 2018, 2019 ve 2020 yıllarındaki yayınlanan kurumsal raporları incelenmiş ve belirlenen göstergeler ile döngüsel ekonomi performansları belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde sürdürülebilirlik, sürdürülebilir kalkınma kavramı ve kurumsal sürdürülebilirliğin temel bileşenlerine değinilmiş, sürdürülebilirlik kavramının işletmeler için önemi ve sürdürülebilirlik raporlamasının önemi vurgulanmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde sürdürülebilirlik temelinde döngüsel ekonomi bağlamında, doğrusal ve döngüsel ekonomi kavramı, döngüsel ekonomini ilkeleri ve bu model ile ilişkili kavramlar, Türkiye’de ve Dünya’da döngüsel ekonomi, ana hedefleri, atık yönetimi ve atık türleri açıklamalarına yer verilmiş, ilgili alanlarda kullanılan analizler ile döngüsel ekonomi performansını inceleyen literatür araştırmasına değinilmiştir. Çalışmanın üçüncü ve son bölümü olan uygulama bölümünde ise endekste yer alan imalat sanayi işletmelerinin kurumsal raporları incelenerek belirlenen göstergeler üzerinden İçerik Analizi yöntemi ile veriler toplanmıştır. Toplanan bu veriler TOPSIS yöntemi ile analiz edilmiştir. Döngüsel ekonomi ve alt boyutları olan ürün/malzeme kullanımı ve verimliliği, enerji kullanımı ve verimliliği, su kullanımı ve verimliliği ve atık ve emisyon puanlarına ulaşılmıştır. TOPSIS yönteminde ihtiyaç duyulan kriter ağırlıkları için Entropi yöntemi kullanılmıştır. Kriter ağırlıkları değiştiğinde başarı sıralamasındaki hassasiyeti görebilmek adına Duyarlılık Analizi yapılmıştır. Ayrıca Spearman Sıra Korelasyonu ile yıllar arasındaki sıralamaların istatistiksel olarak farklı olup olmadığı araştırılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına bakıldığında 2018 yılı itibariyle ilk sırayı Coca-Cola işletmesi, ikinci sırayı Ford işletmesi, üçüncü sırayı Otokar işletmesi almış, son sırayı ise Brisa Bridgestone işletmesi almıştır. 2019 yılı itibariyle ilk sırayı Coca-Cola işletmesi, ikinci sırayı Erdemir işletmesi, üçüncü sırayı İsdemir işletmesi almış, son sırayı ise Brisa Bridgestone işletmesi almıştır. 2020 yılı itibariyle ilk sırayı Coca-Cola işletmesi, ikinci sırayı Erdemir işletmesi, üçüncü sırayı İsdemir işletmesi almış, son sırayı ise Türk Traktör işletmesi almıştır. Her yıl için duyarlılık analizi sonuçlarına bakıldığında 2018 yılında mevcut senaryoda ilk sırada Coca-Cola işletmesi, ikinci sırada Ford işletmesi ve üçüncü sırada Otokar işletmesi yer alırken, son sıralarda ise Kerevitaş ve Brisa Bridgestone işletmeleri yer almıştır. Coca-Cola işletmesi bütün senaryolarda ilk sırada yer almıştır. Ford ve Otokar işletmeleri bütün senaryolarda ilk sıralarda yer alırken, Kerevitaş ve Brisa Bridgestone işletmeleri bütün senaryolarda son sıralarda yer almıştır. 2019 yılında mevcut senaryoda ilk sırada Coca-Cola işletmesi, ikinci sırada Erdemir işletmesi ve üçüncü sırada İsdemir işletmesi yer alırken, son sıralarda ise Aygaz ve Brisa Bridgestone işletmeleri yer almıştır. Coca-Cola işletmesi bütün senaryolarda ilk sırada yer almıştır. Erdemir ve İsdemir işletmeleri bütün senaryolarda ilk sıralarda yer alırken, Aygaz ve Brisa Bridgestone işletmeleri bütün senaryolarda son sıralarda yer almıştır. 2020 yılında mevcut senaryoda ilk sırada Coca-Cola işletmesi, ikinci sırada Erdemir işletmesi ve üçüncü sırada İsdemir işletmesi yer alırken, son sıralarda ise Aygaz, Otokar ve Türk Traktör işletmeleri yer almıştır Coca-Cola işletmesi bütün senaryolarda ilk sırada yer almıştır. Erdemir ve İsdemir işletmeleri bütün senaryolarda ilk sıralarda yer alırken, Aygaz, Otokar ve Türk Traktör işletmeleri bütün senaryolarda son sıralarda yer almıştır. Spearman Sıra Korelasyonu sonuçlarına bakıldığında 2018 yılı performans sıralama değerleri ile 2019 yılı performans sıralama değerleri arasında %5 anlamlılık seviyesinde pozitif yönde bir ilişkinin olduğu belirlenmiştir. 2018 yılı ile 2020 yılı arasında anlamlılık seviyesinde bir ilişki olmadığı belirlenmiştir. 2019 yılı performans sıralama değerleri ile 2018 ve 2020 yılları performans sıralama değerleri arasında %5 anlamlılık seviyesinde pozitif yönde bir ilişkinin olduğu belirlenmiştir. 2020 yılı performans sıralama değerleri ile 2019 yılı performans sıralama değerleri arasında %5 anlamlılık seviyesinde pozitif yönde bir ilişkinin olduğu belirlenmiştir. 2020 yılı ile 2018 yılı arasında %5 anlamlılık seviyesinde pozitif bir ilişki olmadığı belirlenmiştir.

ABSTRACT In this research, the sustainability reports of the manufacturing enterprises included in the Borsa Istanbul (BIST) sustainability index in 2018, 2019 and 2020 were examined and it was tried to determine the cyclical economy performances with the determined indicators. In the first part of the study, sustainability, the concept of sustainable development and the basic components of corporate sustainability were mentioned, the importance of the concept of sustainability for businesses and the importance of sustainability reporting were emphasized. In the second part of the study, in the context of circular economy on the basis of sustainability, linear and circular economy concept, circular economy principles and concepts related to this model, circular economy in Turkey and in the world, main objectives, waste management and waste types are explained. In this article, the literature review examining the circular economy performance is mentioned. In the third and last part of the study, in the application part, the institutional reports of the manufacturing enterprises in the index were examined and data were collected by Content Analysis method over the determined indicators. These collected data were analyzed by TOPSIS method. The circular economy and its sub-dimensions, product/material use and efficiency, energy use and efficiency, water use and efficiency, and waste and emission scores were achieved. The Entropy method was used for the criterion weights needed in the TOPSIS method. Sensitivity Analysis was performed in order to see the sensitivity in the success ranking when the criterion weights changed. In addition, Spearman Rank Correlation was used to investigate whether the rankings between years were statistically different. Considering the results of the research, as of 2018, Coca-Cola enterprise took the first place, Ford enterprise took the second place, Otokar enterprise took the third place, and Brisa Bridgestone enterprise took the last place. As of 2019, Coca-Cola enterprise took the first place, Erdemir enterprise took the second place, İsdemir enterprise took the third place, and Brisa Bridgestone enterprise took the last place. As of 2020, Coca-Cola enterprise took the first place, Erdemir enterprise took the second place, İsdemir enterprise took the third place, and Türk Tractor enterprise took the last place. Considering the results of the sensitivity analysis for each year, in the current scenario in 2018, Coca-Cola enterprise took the first place, Ford enterprise took the second place and Otokar enterprise took the third place, while Kerevitaş and Brisa Bridgestone enterprises took the last place. The Coca-Cola business ranked first in all scenarios. While Ford and Otokar enterprises ranked first in all scenarios, Kerevitaş and Brisa Bridgestone enterprises ranked last in all scenarios. In the current scenario in 2019, Coca-Cola enterprise ranked first, Erdemir enterprise ranked second and İsdemir enterprise ranked third, while Aygaz and Brisa Bridgestone enterprises took the last place. The Coca-Cola business ranked first in all scenarios. While Erdemir and İsdemir businesses ranked first in all scenarios, Aygaz and Brisa Bridgestone businesses ranked last in all scenarios. In the current scenario in 2020, Coca-Cola enterprise ranked first, Erdemir enterprise second and İsdemir enterprise third, while Aygaz, Otokar and Türk Traktör enterprises took the first place in all scenarios. While Erdemir and İsdemir enterprises ranked first in all scenarios, Aygaz, Otokar and Türk Traktör enterprises ranked last in all scenarios. When the Spearman Rank Correlation results are examined, it has been determined that there is a positive relationship at the 5% significance level between the performance ranking values of 2018 and the performance ranking values of 2019. It was determined that there was no significant relationship between 2018 and 2020. It has been determined that there is a positive relationship at the 5% significance level between the performance ranking values of 2019 and the performance ranking values of 2018 and 2020. It has been determined that there is a positive relationship at the 5% significance level between the performance ranking values of 2020 and the performance ranking values of 2019. It was determined that there was no positive relationship at the 5% significance level between 2020 and 2018.