Türkiye’nin Orta Asya Türk Devletlerine Yönelik Politikaları: İki Taraflı ve Çok Taraflı İlişkilerde Dönüşen İş Birliği

Abstract

ÖZ Soğuk Savaş’ın bitişi ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)’nin dağılması sonucunda küresel ve bölgesel aktörlerin siyasi tutum, davranış ve politikalarında esaslı dönüşümler gözlemlenmektedir. Uluslararası sistemde önemli değişimlerin yaşandığı bu süreçte Türkiye’nin Orta Asya’ya yönelik aktif dış siyasetinin gün geçtikçe derinleşen nitelik kazandığı bilinen bir gerçekliktir. Birtakım sorunlara rağmen Türkiye, Orta Asya Türk devletleri Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan’ın bağımsızlıklarını elde ettikten sonraki otuz yıl boyunca ortak tarih, din, dil ve sosyokültürel bağlarını geliştirmiş durumdadır. İlişkilerin siyasi, ekonomik ve kültürel boyutu yoğun bir şekilde gelişen uluslararası-bölgesel rekabet ve dönüşümler ortamında kayda değer mesafe katetmiştir. İlgili tespit gerek ikili gerekse çok taraflı örgütsel ilişkiler açısından geçerlidir. Bu durum güçlü temeller üzerine kademeli ve istikrarlı bir şekilde inşa edilen belirli bir sürecin tezahürüdür. Buradan yola çıkarak, birinci bölümde 1990’lı yıllardan bu yana Türkiye’nin Avrasya coğrafyasında yeni iş birliği potansiyeline sahip Orta Asya Türk devletlerine yönelik dış politikasının gelişim aşamaları ve dönüşen iş birliği sürecindeki ikili ilişkiler üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde ise, çok taraflı iş birliği kurumsal yapılar aracılığıyla incelenmiştir. Böylelikle, ilişkiler ve dönüşen iş birliği tüm boyutlarıyla ele alınmıştır. Günümüzde (özellikle kritik kriz dönemlerinde) Türkiye ile Orta Asya Türk devletleri arasında elde edilen cesaret verici kazanımlar, Türkiye’nin bölgesel etkinliğini attırdığı gibi güç merkezinin yoğunlaştığı Avrasya coğrafyasında Türk realitesini canlandırmaktadır. Bu durum, Türkiye’nin Orta Asya politikası ve Türk dünyası açılımını açısından önemli fırsatlar sunmaktadır.

ABSTRACT As a result of the end of the Cold War and the dissolution of the Union of Soviet Socialist Republics (USSR), fundamental transformations are observed in the political attitudes, behaviors and policies of global and regional actors. It is a known fact that Turkey’s active foreign policy towards Central Asia has gained a deepening quality day by day in this process where significant changes are experienced in the international system. Despite some problems, Turkey has developed common historical, religious, linguistic and socio-cultural ties for thirty years after the Central Asian Turkish states Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan and Turkmenistan achieved their independence. The political, economic and cultural dimensions of the relations have covered considerable distance in an environment of intensely developing international-regional competition and transformations. The relevant determination is valid in terms of both bilateral and multilateral organizational relations. This is the manifestation of a certain process that is gradually and steadily built on strong foundations. From this point of view, in the first part, the development stages of Turkey’s foreign policy towards the Central Asian Turkish states, which have new cooperation potential in the Eurasian geography since the 1990s, and the bilateral relations in the transforming cooperation process are emphasized. In the second part, multilateral cooperation is examined through institutional structures. In this way, relations and transforming cooperation are discussed in all their dimensions. Today (especially in critical crisis periods), the encouraging achievements between Turkey and the Central Asia Turkish states have increased Turkey's regional influence and revived the Turkish reality in the Eurasian geography, where the power center is concentrated. This situation presents important opportunities for Turkey’s Central Asia policy and opening up to the Turkish world.