Bölgesel ve Küresel Bir Güç Mücadele Alanı Olarak Doğu Akdeniz (2002-2022)

Abstract

ÖZ Dünya tarihi boyunca önemli bir coğrafyada yer alan Doğu Akdeniz birçok medeniyete ve üç büyük tek tanrılı dine ev sahipliği yapmıştır. Bulunduğu konum itibariyle hiçbir dönemde uzun soluklu barışın sağlanamadığı bu bölge, 2000’li yıllarda hidrokarbon kaynaklarının keşfedilmesi ile birlikte tekrar bir mücadele merkezi haline gelmiştir. Söz konusu kaynaklarının keşfedilmesi ile küresel güçlerin de dikkatini çeken Doğu Akdeniz, özelikle 2011 yılından itibaren bölgesel devletlerin mücadele merkezi olmuştur. İlk etapta bölge devletleri arasında denizlerin paylaşım mücadelesi bir sorun teşkil ederken, küresel devletlerin de bu soruna müdahil olması siyasi, ekonomik ve hukuki anlaşmazlıkları derinleştirmiştir. Doğu Akdeniz sorunu, bölgesel devletler arasında yaşanan denizlerin paylaşım mücadelesi temelinde oluşmuştur. Bu süreçte GKRY ve Yunanistan, hukuki açıdan hiçbir dayanağı olmayan iddialarda bulunurken, İsrail ve Mısır’ın desteğiyle, Türkiye ve KKTC’yi bölgede devre dışı bırakmak istemiştir. Öte yandan Türkiye, KKTC ve Libya ile “Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Anlaşması” imzalayarak varlığını sağlamlaştırma yoluna gitmiştir. Ancak söz konusu anlaşma özellikle Yunanistan, Mısır, GKRY ve AB’nin tepkisine maruz kalmıştır. Doğu Akdeniz coğrafyasının bölgesel aktörlerin yanı sıra ABD, Rusya, Çin ve AB’nin de ilgisini çektiği bilinen bir gerçektir. Özellikle Rusya’nın Ukrayna ile girdiği savaşta AB’yi enerji kaynakları ile tehdit etmesi ve AB’nin Rus enerji tehditlerinden kurtulmaya yönelik enerji çeşitliliği yaratma isteği Doğu Akdeniz’i daha önemli kılmıştır. Bu önem neticesinde AB ülkeleri ve ABD, GKRY ve Yunanistan’a açık bir destek sağlayarak enerji krizine çözüm bulmak istemiştir. Deniz yetki alanlarının yanı sıra Kıbrıs sorunu, Arap- İsrail Sorunu ve Arap Baharı’nın yaratmış olduğu etkiler ile Doğu Akdeniz bir kargaşa alanı haline gelmiştir. Zira bu sorunların en büyüğü olan Kıbrıs Sorununun çözüme kavuşması Doğu Akdeniz’de yaşanan mücadelenin sona ermesi için büyük bir önem teşkil etmektedir. Ancak yakın dönemde bu sorununun çözüme kavuşması mümkün görülmemekle birlikte adada GKRY’nin tek hâkim güç olarak anlaşmalar gerçekleştirmesi ve Yunanistan’ın da girişimleri ile Türkiye’nin deniz yetki alanlarına karşı müdahalelerde bulunmaları Doğu Akdeniz sorununu çıkmaza sürüklemektedir. Bu çalışmada, Doğu Akdeniz’in dünya tarihi boyunca jeopolitik ve jeostratejik önemi açıklanırken, bölge üzerinde keşfi gerçekleşen hidrokarbon rezervleri ile küresel ve bölgesel güçlerin mücadele merkezi haline geldiği, bu havzada meydana gelen deniz yetki alanları uyuşmazlığı mücadelesi ve Türkiye’nin bölgede var olma girişimleri açıklanmaya çalışılmıştır.

ABSTRACT Located in an important geography throughout world history, the Eastern Mediterranean has hosted many civilizations and three great monotheistic religions. This region, where long-term peace has never been achieved due to its location, has become a center of struggle once again with the discovery of hydrocarbon resources. The Eastern Mediterranean, which has attracted the attention of global powers with the discovery of these resources, has taken on a complex structure especially since 2011. While the struggle to share the seas among the regional states was a problem in the first place, the involvement of global states in this problem deepened the political, economic and legal disputes. The struggle for the sharing of the seas between the regional states that form the basis of the Eastern Mediterranean problem has brought the Greek Cypriot Administration (GCA)-Greece and Turkey-Turkish Republic of Northern Cyprus (TRNC), Israel and Lebanon against each other. In this process, while the Greek Cypriot Administration and Greece made claims that have no legal basis, they wanted to bypass Turkey and the TRNC from the region with the support of Israel and Egypt. On the other hand, Turkey has sought to consolidate its existence by signing the "Agreement on the Limitation of Maritime Jurisdiction" with the KKTC and Libya. However, the said agreement was especially exposed to the reaction of Greece, Egypt, the Greek Cypriot Administration and the EU. It is a known fact that the Eastern Mediterranean geography attracts the attention of the USA, Russia, China and the EU as well as regional actors. In particular, Russia's threat to the EU with energy resources in the war with Ukraine and the EU's desire to create energy diversity to get rid of Russian energy threats have made the Eastern Mediterranean more important. As a result of this importance, EU countries and the USA wanted to find a solution to the energy crisis by providing open support to the Greek Cypriot Administration and Greece. In addition to the maritime jurisdiction areas, the Eastern Mediterranean has become an area of turmoil with the effects of the Cyprus problem, the Arab-Israeli Problem and the Arab Spring. Because the solution of the Cyprus problem, which is the biggest of these problems, is of great importance for the end of the struggle in the Eastern Mediterranean. However, although it is not possible for the this problem to be resolved in the near future, the fact that the Greek Cypriot Administration has made agreements as the sole dominant power on the island and that Greece has also intervened against Turkey's maritime jurisdiction areas, drags the Eastern Mediterranean problem a dead end. In this study, while explaining the geopolitical and geostrategic importance of the Eastern Mediterranean throughout the history of the world, the hydrocarbon reserves discovered on the region in the last ten years have become the center of struggle for global and regional powers, the conflict of maritime jurisdiction areas that took place in this basin and Turkey's presence in the region. attempts have been made to explain.