el-Hidâye’de Kırâat – Tefsir İlişkisi

Abstract

ÖZ Kur’ân-ı Kerim, kolay okunması ve anlaşılması amacıyla farklı lehçelerde nâzil olmuş ve bu yönüyle de diğer kutsal kitaplarda olmayan bir özelliğe sahip olmuştur. Lehçe farklılıklarından meydana gelen kırâat ihtilafları, kırâat ilminde önemli bir yer teşkil etmiştir. Bu durum kırâat ilminde, lafızların okunma keyfiyeti ve manaya etkisi gibi konularda da farklı görüşlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Ümmet için bir kolaylık ve genişlik olan kırâat farklılıkları ve farklılıkların temelini oluşturan yedi harf meselesi hakkında geçmişten günümüze kadar birçok farklı görüş ortaya atılmıştır. Farklı lehçelerin okunma durumları, kırâat rivâyetleri ve okumaların tefsire etkisi gibi konularda çalışmalar yapılmış ve bu konularda müstakil eserler verilmiştir. Hicri 4. asırda yaşamış olan Mekkî b. Ebî Tâlib, bu alanda ilk çalışma yapan müelliflerdendir. Mekkî, Kur’ân ilimleri alanında geniş ilmî birikime sahip olmakla birlikte diğer İslâmî ilimler noktasında da çok yönlü bir âlimdir. Kırâat, tefsir, fıkıh, hadis, lügat ve tecvid gibi her dalda söz ve eser sahibi olan müellif, özellikle kendisinden önce kırâat ilmine dair nakledilen bilgilerin toparlanıp sistemli hale gelmesinde ve kendisinden sonrakilere aktarılma noktasında önemli bir rol oynamıştır. Çalışmada esas alınan Mekkî’nin el-Hidâye ilâ bulûgi’n-nihâye isimli eseri, ağırlıklı olarak tefsir kitabı olmakla birlikte içinde kırâat, i‘rab, fıkıh, nesh gibi Kur’ân ilimlerini barındıran hacimli bir eserdir. Bu çalışmada el-Hidâye üzerinden Mekkî’nin kırâat anlayışını, kırâatları kullanma keyfiyetini ortaya çıkarmak ve naklettiği kırâatların tefsirle irtbatı temelinde kırâat – tefsir ilişkisini ortaya koymak amaçlanmaktadır. Bu itibarla kırâat ilmine ve el-Hidâye’nin içeriğine dair genel bilgiler verildikten sonra Mekkî’nin kırâat ilmindeki yeri ve kırâatları işleyiş tarzı incelenerek, kırâatları kullanımı ve yüklediği anlamlar, kırâat ve tefsir bağlamında mukayeseli olarak örnekleriyle işlenmiştir.

ABSTRACT The Qur'an was revealed in different dialects for easy reading and understanding, and in this respect, it has a feature that is not found in other holy books. Recitation conflicts, which are caused by dialect differences, have an important place in the science of recitation. This situation has led to the emergence of different opinions in the science of recitation, such as the way the words are read and their effect on the meaning. From the past to the present, many different views have been put forward about the differences in recitation, which is a convenience and breadth for the Ummah, and the issue of seven letters that form the basis of the differences. Studies have been carried out on subjects such as the reading status of different dialects, recitation narrations and the effect of readings on tafsir, and individual works have been given on these subjects. Makki b. Abi Tâlib is one of the first authors to work in this field. While Makki has extensive scientific knowledge in the field of Qur'anic sciences, he is also a versatile scholar in terms of other Islamic sciences. The author, who has words and works in every branch such as recitation, tafsir, fiqh, hadith, lexicon and tajvid, played an important role especially in collecting and systematizing the knowledge transmitted before him and transferring it to the next ones. Mekki's work named al-Hidâye ila bulûgi'n-nihâye, which is taken as a basis in the study, is a voluminous work that includes Qur'anic sciences such as recitation, i‘rab, fiqh and abrogation, although it is mainly a book of tafsir. In this study, it is aimed to reveal Mekki's understanding of reciting and his use of recitations through al-Hidâye and to reveal the relationship between recitation and tafsir on the basis of the connection of the recitations he conveys with tafsir. In this respect, after giving general information about the science of qiraat and the content of al-Hidâye, the place of Mekkî in the science of qiraat and the way he works will be examined, and the use of qiraats and the meanings he attributes will be discussed with examples in the context of qiraat and tafsir.