Ahmed b. Rûhullâh el-Ensârî el-Câbirî’nin “Tefsîru Sûreti’l-Fâtiha” Adlı Eseri (İnceleme-Tahkik)

Abstract

ÖZ İslamiyettin ilk zamanlarından bu yana Fâtiha sûresi tefsirlerine büyük önem verilmiştir. Osmanlı döneminde de Fâtiha Sûresine verilen bu önem yerini korumuştur. Bu sebeple birçok müfessir tarafından Fâtiha Sûresi müstakil olarak tefsir edilmiştir. Bu müfessirlerden biri olan Ahmed b. Rûhullâh el-Ensâri el-Câbirî de “Tefsîru Sûreti’l-Fâtiha” isimde bir eser kaleme almıştır. Çalışma da mezkûr eser incelenmiştir. Birinci bölümde Ahmed b. Rûhullâh el-Ensâri el-Câbirî’nin hayatı ve eserleri incelenmiştir. İkinci bölümde, Ahmed b. Rûhullâh el-Ensâri el-Câbirî’nin Fâtiha sûresi üzerine yazmış olduğu eserin adı, müfessire âidiyeti, üslûbu, telif ve istinsâh tarihi, ithâfı, nüshaları ve tavsifi, muhtevası ve kaynaklarından bahsedilmiştir. Üçüncü bölümde ise eser tefsir ve bazı Kur’ân ilimleri açısından incelenmiş, rivâyet ve dirâyet yönü, ihtiva ettiği ulûmü’l-Kur’ân dalları zikredilmiştir. Son olarak tefsirin metni, tahkik edilerek çalışmaya eklenmiştir. XVI. yüzyıl son dönem âlimlerinden olan Ahmed b. Rûhullâh el-Ensâri el-Câbirî’nin doğum tarihi tam bilinmemekle birlikte Gence yahut Karabağ bölgesinde doğduğu söylenmektedir. Müfessir, müderrislik, kadılık, kazaskerlik ve Mısır müftülüğü görevlerine getirilmiş ve 1600 yılında İstanbul’da vefat etmiştir. Ahmed b. Rûhullâh eserinde ayet, hadis, sahabe kavli ve arap şiiri gibi kaynaklara yer vermekle birlikte dirayet tefsiri metodunu da kullanmıştır. Ağırlıklı olarak fıkhi konular üzerinde duran müfessir dilbilimsel açıklamalarda ve bilhassa sûrenin faziletleri üzerine de geniş izahlarda bulunmuştur. Aynı zamanda sûrenin tekrarı mevzusuna ve Mekki-Medeni olması konularına değinmiştir.

ABSTRACT Gloss of al-Fatiha chapters has been given utmost importance since early days of Islam. This continued the Ottoman period. Thus, a lot of glossator glossed of al-Fatiha chapters independently. Ahmed b. Rûhullâh el-Ensâri el-Câbirî, one of the glossators, wrote Tefsir-i Suret-i el-Fatiha. This thesis alayzes this work. In the first section, the life and Works of Ahmed b. Rûhullâh el-Ensâri el-Câbirî are analyzed. In the second section, the name of the work, ownership, wording, copyright and copying date, dedication, copies and description, content and resources are mentioned. In the third section, work is analyzed in terms of gloss and some Qur’an disciplines/; hearsay and sagasity aspects, comprising Qur’an disciplines are mentioned. Lastly, gloss text is added by verification. Ahmed b. Rûhullâh el-Ensâri el-Câbirî is one of the alims of late 16th century. His birth date is not known exactly. His birth place is either Gence or Karabağ territory. He served as glossator, judge, military judge, teacher and Egypt’s religious administrator, He died in İstanbul in 1600. Ahmed b. Rûhullâh used sagasity gloss method besides using versicles, hadiths, words of companions of prophet muhammad and Arabic poems as resources. He mainly focused on Islamic laws. Additionally, he gave elaborate explanations on linguistics and especially merits of sure. Moreover, he mentioned repeating of sure and whether revelation of the sure occurred in Mekke or Medina.