Hayâlî Bey Divânı'nda Poetik Unsurlar

Abstract

ÖZ Bu araştırmada 16. yüzyıl klasik Türk şiirinin önemli temsilcilerinden Hayâlî Bey’in, Divanı’nda yer alan poetik unsurlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Yapılan literatür incelemesinde Hayâlî Bey’in Divan’ı üzerine bu bağlamda bir çalışma yapılmadığı anlaşılmıştır. Poetik unsurlar bağlamında yapılan Divan incelemesinde elde edilen bulgular şiir, şair ve çevreye yönelik unsurlar şeklinde gruplandırılarak aktarılmıştır. Çalışmada, öncelikle poetik bir unsura işaret ettiği düşünülen beyitler fişleme yöntemiyle tespit edilmiş ve gruplandırılmıştır. Daha sonra bu beyitlerin poetik bağlamda açıklamaları yapılmıştır. Aynı poetik temaya yönelik şahit beyitler bir arada ele alınarak kendi içinde bir kompozisyon oluşturması sağlanmıştır. Bir beyitte birden fazla poetik konuya temas edilmesi durumunda beyit, öncelikle hangi konuya daha iyi şahitlik ediyorsa o kısma alınmış, ilgili diğer başlıkta ise beytin açıklaması yapılıp gereksiz tekrardan kaçınmak adına beytin metni verilmemiş, sadece künyesi verilmekle yetinilmiştir. Elde edilen poetik unsurlara dair bulgular, şairin hayatı, sanatı ve eserlerinin kısaca ele alındığı birinci bölümden sonra “Hayâlî Bey’in Divanı’nda Poetik Unsurlar” başlığı altında ikinci bölümde ele alınmıştır. İkinci bölüm ise kendi içinde “Şiirle İlgili Poetik Unsurlar, Şairle İlgili Poetik Unsurlar ve Şairin Çevresiyle İlgili Poetik Unsurlar” şeklinde üç alt başlıktan oluşmaktadır. Bu başlıklarda şairin şiir ve şair anlayışları, dönemin sanat/şiir camiasına dair değerlendirmeleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Klâsik Türk şiirinin Fars edebiyatı ile yarışacak seviyeye gelmesinde katkısı büyük olan Hayâlî Bey’in, yaptığımız bu çalışma, şiir ve şair anlayışına dair çok önemli tespit ve değerlendirmelerde bulunduğunu, aynı yüzyılda yaşayan ve aynı geleneğin temsilcisi olan şairlerin bile poetikalarında farklılıkların olabileceğini göstermiş, divan şiirinin zengin bir edebiyat eleştirisinin ve poetik yaklaşımın varlığına işaret etmiştir. Hayâlî Bey’in Divan’ında kullandığı poetik unsurların, bir başka ifadeyle şairin poetikasına yönelik yaptığımız bu çalışmanın özelde şairin sanat anlayışıyla, genelde ise klasik Türk şiirinin bir bütün olarak poetikasının tespitine yönelik çalışmalara katkı sağlaması en büyük temennimizdir.

ABSTRACT In this study, it has been tried to determine the poetic elements in the Divan of Hayâlî Bey, one of the important areas of 16th century classical Turkish poetry. In the literature review, there was no study on Hayâlî Bey's Divan in this context. The poem, which was obtained in the Divan examination, whose poetic elements sections were made, was transferred by grouping it as poet and elements for the show. In the study, first of all, the couplets that he thought were poetically marked were identified and grouped by the method of filing. Later, poetic contextex planations of these couplets were made. It was ensured that examples and couplets related to the same poetic the meformed a whole in itself. If more than one poetic element is touched in a couplet, the couplet is first taken to the section that gives good examples, in the other relatedtitle, the couplet is explained and the text of the couplet is not given in order touse it unnecessarily, only its identifier is given more. After the first point, in which the information about the poetic elements obtained, the poet's life, devices and objects are briefly discussed, these condparts are discussed under the title of "Poetic Elements in Hayâlî Bey's Divan". These condpartconsists of three sub-headings as “Poetic Elements Related to Poetry, Poetic Elements Related to the Poet and Poetic Elements Related to the Environment of the Poet”. In these titles, the poet's understanding of poetry and poet, and his evaluations of the period's art/poetry community were tried to be determined. This study of Hayâlî Bey, who had a great contribution in bringing classical Turkish poetryto a level to compete with Persian literature, showed that he made very important determinations and evaluations about the understanding of poetry and poet, that evenpoets who lived in the same century and were representatives of the same tradition could have differences in their poetics pointed out the existence of a rich literarycriticism and poetic approach. It is our greatest wish that the poetic elements that Hayâlî Bey used in his Divan, in other words, the poetics of the poet, will contribute to the studies on the poet's understanding of art in particular and the determination of the poetics of classical Turkish poetry as a whole in general.