Kastamonu’da Hâlidîlik

Abstract

ÖZ Kastamonu, Anadolu’da dinî ve tasavvufî hayatın canlı olarak yaşandığı şehirlerdendir. Bu meyanda Mevlevîyye, Halvetiyye, Rifâiyye, Celvetiyye, Kâdiriyye, Sa‘diyye, Bayrâmiyye ve Nakşibendiyye gibi tarikatlara ev sahipliği yapmıştır. Kastamonu’da Hâlidîlik isimli bu çalışmada, Nakşibendî-Müceddidîliğin devamı olan Hâlidîliğin, Kastamonu’ya girişi, Kastamonu’daki temsilcilerinin hayatları ve eserleri ile bunların Kastamonu’nun ilmî ve kültürel hayatına etkileri incelenmiştir. Hâlidîlik, Kastamonu’ya Ahmed-i Siyâhî ile girmiş, başta oğlu ve halifesi Ahmed-i Hicâbî olmak üzere sonraki halifeler ile varlığını sürdürmüştür. Tarikat, Ahmed-i Siyâhî ve halifelerinden sonra yine Hâlidîliğe müntesip olan fakat tarikat silsileleri Ahmed-i Siyâhî’ye dayanmayan farklı Hâlidî temsilciler ile varlığını devam ettirmiştir. Şeyh Şânî, Şeyh Şâdî, Şeyh Nureddin, Ballıkzâde Ahmed Mâhir gibi isimler Şeyh Ahmed Siyâhî ve Seyyid Ahmed Hicâbî silsilesinden iken, Muhammed İhsan Oğuz, Kastamonulu Hacı Merdan Efendi gibi isimlerin farklı Hâlidî silsilelerden olduğu görülmektedir. Kastamonu’da Hâlidî şeyhleri irşâd faaliyetlerinin yanında tedrisat ve telifatla da uğraşmışlardır. Merdiyye Medresesi başta olmak üzere muhtelif medreselerde önemli âlim, ârif ve devlet adamları yetiştirmişlerdir. Bunlardan en çok dikkat çekeni Ahmed Mâhir Efendi’dir. Hâlidî şeyhleri yazdıkları ilmî, edebî ve tasavvufî eserler ile de öne çıkmışlardır. Örneğin, Ahmed Mâhir Efendi yazdığı el-Muhkem fi şerhi’l-Hikem isimli eseri ile temayüz etmiştir. Yine Muhammed İhsan Oğuz’un yazdığı ilmî, dinî ve tasavvufî içerikli yüz kadar eseri, Hâlidî şeyhlerin bu alana katkılarını göstermektedir. Hâlidî şeyhleri toplumun sadece ilmî ve manevî boşluğunu doldurmakla kalmamışlar; maddî anlamda da halkın faydalanabileceği hayırların hayata aktarılmasına vesile olmuşlardır. Bu amaçla Kastamonu’da rüştiye, hamam, dükkân ve medrese gibi pek çok yapı inşa edilmiştir.

ABSTRACT Kastamonu is one of the cities in Anatolia where religious and mystical life is lived alive. In this respect, it hosted sects such as Mawlawiyya, Khalwatiyya, Rifaiyya, Calvatiyya, Qâdiriyye, Sa'diyya, Bayrâmiyya and Naqshbandiyya. In this study, titled Khalidism in Kastamonu, the entry of Khâlidism, which is the continuation of Naqshbandi-Mujaddidism, to Kastamonu, the lives and works of its representatives in Kastamonu and their effects on the scientific and cultural life of Kastamonu are examined. Khalidism entered Kastamonu with Ahmad-i al Siyahi, and continued its existence with subsequent caliphs, primarily his son and caliph Ahmed-i Hijabi. After Ahmad-i al Siyahi and his caliphs, the sect continued its existence with different Khalidi representatives, who were also followers of the Khâlidism, but whose cult lines were not based on Ahmad-i al Siyahi. While names such as Sheikh Şanî, Sheikh Şâdî, Sheikh Nureddin, Ballıkzâde Ahmad Mahir are from the Sheikh Ahmed Siyahi and Sayyid Ahmed Hicâbî lineage, it is seen that names such as Muhammed İhsan Oğuz and Hacı Merdan Efendi from Kastamonu are from different Khalidi lineages. In Kastamonu, the Khalidi sheikhs also dealt with education and copyright besides the activities of guidance. They trained important scholars, sages and statesmen in various madrasas, especially in the Mardiyya Madrasah. The most notable of these is Ahmad Mahir Efendi. Khalidi sheikhs also came to the fore with the scientific, literary and mystical works they wrote. For example, Ahmad Mahir Efendi was distinguished by his work named el-Muhkem fi şerhi'l-Hikem. Again, about a hundred scientific, religious and mystical works written by Muhammed İhsan Oğuz show the contributions of the Khâlidî sheikhs to this field. The Khalidi sheikhs did not only fill the scientific and spiritual gap of the society; In the material sense, they have been instrumental in the transfer of goodness that the people can benefit from to life. For this purpose, many structures such as high school, bath, shop and madrasah were built in Kastamonu.