Nehcü’l-Ferâdîs’te Deyimler

Abstract

ÖZ Anlatıma canlılık, ilgi çekicilik katan deyimler millî söz varlığımızın önemli ögelerinden olup toplumun geçmişi, kültürü, gelenekleri vb. konularına ışık tutan, metaforik özelliklere sahip kalıplaşmış yapılardır. En az iki kelimeden oluşan bu kalıplaşmış yapıların temelinde temel (gerçek) anlamdan uzaklaşarak başka bir anlam kazanma söz konusudur. Harezm Altın Ordu Türkçesine ait, Maḥmūd bin ʿAlī ’ye atfedilen Nehcü’l-Ferâdîs adlı eser üzerine yapılan bu çalışmada eserde geçen deyimler incelenmiştir. Beş bölümden oluşan çalışmanın giriş kısmında, tezin amacı, konusu, yöntemi açıklanmıştır. Birinci bölümde Harezm Dönemi ve Türkçesi, Nehcü’l-Ferâdîs adlı eser ve eserin nüshaları tanıtılmıştır. İkinci bölümde deyim tanımı, deyimin kavram ve biçim özellikleri, deyimle ilgili daha önce yapılmış çalışmalar konusunda bilgi verilerek deyim- atasözü, birleşik fiil, birleşik kelime farklılıkları açıklanmıştır. Üçüncü bölümde metinden tespit edilen deyimler incelenirken deyimleri meydana getiren kelimeler köken ve anlam açısından incelenerek metin bağlamında deyimin ifâde ettiği anlam ortaya konmaya çalışılmış, deyimin Türkiye Türkçesindeki kullanım durumuna değinilmiş ve anlamsal bir sınıflandırma oluşturulmuştur. Dördüncü bölüm sonuç bölümü olup bu bölümde metinden tespit edilen deyimler ve inceleme sonucu elde edilen bulgular sayısal verilerle ifâde edilmiş ve tablo oluşturulmuştur. Beşinci bölümde ise deyimlerin metin bağlamında ifâde ettiği anlamla birlikte verildiği bir dizin oluşturulmuştur.

ABSTRACT Idioms that add vitality and attractiveness to the narration are important elements of our national vocabulary, and which are stereotyped structures with metaphorical features that shed light on their subjects reflect the history, culture, traditions of the society. At the basis of these stereotyped structures consisting of at least two words, there is a different meaning gained by moving away from the basic (real) meaning. In the introduction part of the study, which consists of five chapters, the aim, subject and method of the thesis are explained. In the first part, the Khwarezm Period and its Turkish, the work called Nehcü'l-Ferâdîs and the copies of the work were introduced. In the second part, the definition of the idiom, the concept and morphological features of the idiom, and the previous studies on the idiom are explained, and the differences in idioms, proverbs, compound verbs, and compound words are explained. In the third chapter, while examining the idioms determined from the text, the words that make up the idioms are examined in terms of origin and meaning, and the meaning of the idiom in the context of the text is tried to be revealed, the usage situation of the idiom in Turkey Turkish is mentioned and a semantic classification is formed. The fourth section is the conclusion section, and in this section, the idioms determined from the text and the findings obtained as a result of the examination are expressed with numerical data and a table is created. In the fifth chapter, an index has been created in which the idioms are given together with the meaning they express in the context of the text.