USÛLÜ’S-SERAHSÎ VE EL-MÜSTASFÂ’DA LAFIZLARİN MÂNALARINA DELÂLETLERİNİN MUKÂYESESİ

Abstract

ÖZ Usûlü’s-Serahsî ve el-Müstasfâ min ilmi’l-Usûl adlı eserlerde lafızların manalarına delâleti bahsi fakihler ve kelamcılar metodları bağlamında mukayese edilmiştir. Mukayeseye lafızlar bahsi dâhil edilmemiştir. Mukayese yapılırken önce konu betimleme yöntemiyle olduğu gibi ortaya konulmuş sonra karşılaştırma yöntemi ile delaletler arasında açığa çıkan farklılıklar ile ortak yanlar tespit edilmiştir. Bu mukayesenin maksadı fakihler ve kelamcılar metodlarının en zirve örnekleri olan bu usûl eserlerinde ne gibi farklılıkların açığa çıkacağını, ortak yanlarını, konunun füru fıkha etkisini ve Serahsî ile Gazzâlî gibi dakik ve özgün usûlcülerin konuya katkılarını tespit etmektir. Ayrıca bu çalışma bu usûl eserlerini lafızların delâleti bahsinin tümüne şamil olarak mukayese eden başka herhangi bir çalışma bulunmaması sebebiyle yapılmıştır. Mukayese sonucunda lafızların manalarına delâleti bahsinde birkaç hususta ciddi farklılıklar ve birçok mevzuuda ortak olunan noktaların bulunduğu ve Serahsî ile Gazzâli’nin bazı noktalarda konuya birtakım kazanımlar sağladıkları tespit edilmiştir. Farklılıkları teşkil eden hususlar şunlardır: el-Müstasfâ’da kıyas lafzî delâlet olarak değerlendirilmekte iken hem Kelamcılar hem de Serahsî ile Fakihler kıyası lafzî delâlet olarak değerlendirmemektedirler. Mefhûmu’l-muhalefe yine el-Müstasfâ müellifi Gazzâlî tarafından bütün türleri ile kabul edilmemekle birlikte bazı türlerinin kabulü ile lafzî delâletlerden addedilirken, kelamcı usûlcülerin çoğunluğu tarafından bu delâlet diğer türleri ile birlikte lafzî delâletlerden kabul edilmektedir. Usulü’s-Serahsî’nin müellifi Serahsî ve fakih usulcüler tarafından ise bu delâlet fâsid bir istidlâl olarak görülür. Delâletlerin tearuzu meselesinde delâletlerin farklı kuvvet derecelerinde görülmeside farklılığı teşkil eden önemli bir diğer husustur. Pratiğe dönük bir etkisi olmamakla birlikte bazı noktalarda yine farklılıklar mevcuttur. Bu farklılıkların başında delâletlerin farklı isimlendirilmelerini zikredebiliriz. Bu tür farklılıkların bir diğeri ise delâletlerin farklı üst başlıklar altında değerlendirilmesidir. Serahsî ile Gazzâlî’nin lafızların manalarına delâleti bahsinde ortak noktaları ise çoktur. İktizâ delâletinde muktezanın umum ifade etmemesi, mefhûmu’l-muvafaka delâletini kıyastan farklı görmeleri, mefhûmu’l-muvafaka delâletinde hem evla çeşidini hem müsavi çeşidini geçerli saymaları, nassın delâletinde kastedilen anlamın önemine vurgu yapmaları gibi hususlar ortak noktaları oluşturmaktadır. Ayrıca Gazzâlî’nin işâretin delâletini bir kelamcı usûlcü olarak ilk defa eserinde zikretmeside Serahsî ile ortak noktalarını oluşturan bir diğer husustur. Bu sonuçlara ek olarak her iki Usûlcü’nünde bağlı oldukları ekollere muhalif olmama gibi bir kaygı taşımaksızın gerektiğinde seleflerinin kanaatlerinin dışına çıkarak kendi özgün düşüncelerini belirttikleri gözlemlenmiştir.

ABSTRACT The subject of the evidentiality of words to their meanings was compared in the context of the scribes of the jurists and theologians in the books Usl al-Sarahs and al-Mustasf min 'ilm al-Usl. The phrasing of the sentences is not included in the comparison. In order to compare the proofs, the subject was first presented in its current state using the method of description, and then the proofs' discrepancies and points in common were found using the method of comparison. The goal of this comparison is to identify any differences between these works of jurisprudence, which serve as the pinnacle examples of scribes' and theologians' techniques, as well as any similarities between them, the impact of the topic on fiqh, and the contributions of precise and original jurists like al-Sarahs and al-Ghazl to the field. This study was conducted in part because no other study has compared these works of jurisprudence with regard to the complete issue of the demonstration of word meanings. In light of the comparison, it has been shown that Serahs and al-Ghazli have improved on the subject in some areas while there are significant disparities in a few areas and similar ground in many others. The following are the differences' underlying concerns: Syllogism is seen as a literal demonstration in al-Mustasf, whereas theologians and scribes do not agree. The majority of theologians among the methodists regard Mafhmu al-muhalafah as one of the literal implications along with its other types, whereas al-Ghazli, the author of al-Mustasfa, does not accept Mafhmu al-muhalafah with all of its types but accepts some of them and considers it to be one of the literal implications. This implication is viewed as valid by the author of Usul al-Sarahs, al-Sarahs, and the faqih usul al-usuljis. The fact that the proofs are viewed in varying degrees of strength is another significant issue that creates a difference in the issue of the significations of proofs. Even when there is no tangible impact, some things remain different. We might begin these differences by mentioning the various demonstration nomenclatures. The appraisal of indications under several headings is another example of such disparities. In their discussion of the relationship between word meanings and significations, Serahs and al-Ghazl have a lot in common. The common points are that the muqtazila does not express generality in the implication of iqtizā', they see the implication of mefhūmu al-mawafāqa different from qiyas, they consider both the evla type and the permissible type valid in the implication of mefhūmu al-mawafāqa, and they emphasise the importance of the intended meaning in the implication of the nass. Al-Ghazālī hazal also shares some ideas with al-Sarahsī, as implied by his first mention of the sign's manifestation in his writings as a theological theologian. In addition to these findings, it has been noted that neither methodists was concerned with not challenging the schools to which they belonged, freely expressing their own original concepts and, where required, going beyond the viewpoints of their predecessors.