Yakın Çevre Doktrini ve Özbekistan Dış Politikasında Rusya Faktörü (1991-2021)

Abstract

ÖZ

1980’li yılların ortalarından itibaren Sovyetler Birliği’nde başlatılan “perestroyka ve glasnost” politikalarının başarısızlığa uğraması, 1991’de SSCB’nin dağılması Orta Asya cumhuriyetlerinin kaderinde belirleyici sonuçlar doğurmuştur. Bu çöküşün ardından ortaya çıkan 15 bağımsız cumhuriyetin beşi Orta Asya bölgesindedir. Sosyal, ekonomik ve kültürel potansiyeli bakımından bölgenin önemli devletlerinden biri olan Özbekistan, uzun süre kesintiye uğramış olan devlet geleneğini yeniden ihya etmeye başlamıştır. Kuşkusuz, bu süreçte ABD, Çin ve Rusya başta olmakla dünyanın büyük güçleri Özbekistan’la ilişkilerin geliştirilmesine özel çaba sarf etmişlerdir. Bağımsızlığın ardından 2016 yılına dek iktidarda bulunan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov bu devletlere yönelik bir denge politikası uygulamaya çalışmıştır. Bu siyaset sonucunda Özbekistan en fazla etkisi altında kalabilecek Rusya Federasyonu’nun baskısını bir ölçüde bertaraf etmiştir. Bu siyaset günümüzde de devam etmektedir. Zira Rusya Federasyonu’nun “Yakın Çevre Doktrini” bağlamında izlediği politikalar çevre ülkelerine baskı yapmaya ve onları kendi yörüngesinde tutmaya yöneliktir. Şevket Mirziyoyev’in iktidara gelmesinin ardından Özbekistan’da iç ve dış politikada önemli dönüşümler başlatılmıştır. Fakat Rusya Federasyonu ve diğer büyük güçlerle ilişkiler konusunda geleneksel siyaset çok fazla değişikliğe uğramamıştır. Gözlemlenen tek fark, ilişkilerin eskiden olduğu gibi içe kapalı değil, aktif siyaset kullanarak geliştirilmesindedir. Tez çalışması üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Soğuk Savaş sonrası dönemde Rusya Federasyonu’nun dış politikası ve “Yakın Çevre Doktrini” incelenmiştir. İkinci bölümde Rusya’nın Orta Asya’daki çıkarları Özbek faktörü doğrultusunda ele alınmıştır. Üçüncü bölümde Sovyetler sonrası dönemde Rusya-Özbekistan ilişkileri Yakın Çevre Doktrini bağlamında değerlendirilmiştir.

ABSTRACT

The failure of the “Perestroika and Glasnost” policies initiated in the Soviet Union since the mid-1980s and disintegration of USSR in 1991 had decisive consequences in the fate of the Central Asian republics. After this collapse, 15 independent states emerged in the world map. Five of these states are came out in the Central Asian region. Between this countries Uzbekistan, which is one of the important states of the region in terms of its social, economic and cultural potential, has had also the opportunity to revive the state tradition that has interrupted for a long time. Undoubtedly, the great powers of the world in this process; The USA, China and Russia, especially, made special efforts to develop relations with Uzbekistan. President Islam Karimov, who remained in in public administration until 2016 after independence, implemented a balance policy towards these great states. Thanks to this balancing, Uzbekistan has to some extent relieved the pressure of the Russian Federation, which could be the most affected. However, the pressure policy of Russia were continues nowadays. Because the policies followed by the Russian Federation in the context which called “Near Abroad Doctrine” are aimed at putting pressure on the peripheral countries and keeping them in their orbit and sphere in their ideology. After Shavkat Mirziyoyev came to power, important transformations were initiated in domestic and foreign policy in Uzbekistan. However, the traditional policy regarding relations with the Russian Federation and other great powers is still maintained today. The only difference is that it is observed that Uzbekistan has developed relations not in a closed way as in the past, but by using active politics. The thesis where making research about of this political process within divided into three parts and studied an academic point of view. In the first part, researching about the foreign policy of the Russian Federation and the “Near Abroad Doctrine” in the post-Cold War period are. In the second part, the analysis of Russia in Central Asia discussed in line with the Uzbek (Uzbekistan's) factor. In the third part, were studied the relations between Russia and Uzbekistan from post-Soviet period and to the present.