Cumhuriyet Dönemi Türkçe Tefsirlerde Kıraat Olgusuna Yaklaşım

Abstract

ÖZ Kıraatler, âyetlerin anlaşılmasına önemli ölçüde katkı sağlayan yorum araçlarından biridir. Bu sebeple tefsir geleneğinde kıraatlerin özel bir yeri vardır. Klasik dönemde bu itibarla tefsirlerde önemli ölçüde yer bulan kıraat ilmi modern zamanda bu konumunu nispeten kaybetmiştir. Kıraat telakkilerinin modern dönem Türkçe tefsirlere yansımaları üzerine yapılan bu çalışma bir ilk hüviyetindedir. Tezde Cumhuriyet döneminde Türkçe tefsir kaleme alan müfessirlerin kıraat tasavvurları, kıraat olgusuna nasıl bir yöntem ve üslupla ne ölçüde ve ne maksatla yer verdikleri, kıraatlere az yer veren ya da vermeyen müfessirlerin bu tutumlarında hangi faktörlerin etkin olduğu hususlarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Veri toplama, karşılaştırma ve sentez yöntemlerine bağlı kalınarak yürütülen bu araştırma, temelde üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kıraat ilmi ile ilgili genel çerçeve ortaya konulup tefsir geleneğinde kıraat-tefsir ilişkisi işlenmiştir. Bu bölümde kıraat ilminin klasik dönem tefsirleri için önemli bir yorum enstrümanı olarak işlev gördüğü kanaatine varılmıştır. İkinci bölümde Cumhuriyet döneminde yazılan tefsirlerin kıraat olgusuna yaklaşımları seçilen on tefsir üzerinden ele alınmıştır. Modern dönemde yazılan bu tefsirlerde kıraat ilminin işlevinin azaldığı, kıraatlerden faydalanan az sayıda tefsirin olduğu, tefsirlerde yer verilen kıraat nakillerinin nitelik ve niceliklerinin değiştiği tespit edilmiştir. Üçüncü bölümde modern dönem müfessirlerinin tefsirlerde kıraatlere yer verme tercihlerine etki eden faktörler işlenmiştir. Bu bağlamda müfessirlerin kıraat tasavvurlarına, tefsir yöneliminin değişmesi, muhatap kitlenin değişmesi, oryantalistlerin etkisi, dilbilimsel tefsir örneklerinin azalması, müphemlik algısının değişmesi gibi haricî sebeplerin yön verdiği tespiti temellendirilmeye çalışılmıştır. Yine müfessirlerin, kıraatlerin kaynağını içtihadî kabul etme, kıraatleri önemsiz ayrıntılar olarak görme, kıraatlerin kaynağını Arap imlasının ibtidâîliğine ve kâtip hatalarına bağlama, kıraat tartışmalarının Kur’ân’ın mevsûkiyetine gölge düşüreceği endişesi gibi birtakım sebeplerle kıraatlere eserlerinde daha az yer verdikleri kanaatine ulaşılmıştır.

ABSTRACT Qiraat is one of the interpretation tools that contribute significantly to the understanding of the verses. For this reason, Qiraat has a special place in the tradition of Tafsir. In the classical period, the science of Qiraat, which had a significant place in tafsirs in this respect, has relatively lost this position in modern times. This study on the reflections of Qiraat conceptions on Turkish tafsirs in the modern period, is the first of its kind. In this thesis, it is aimed to determine the conceptions of Qiraat of the mufassirūn who wrote Turkish tafsirs in the Republican period, to what extent and for what purpose they included the concept of Qiraat with what kind of method and style, and which factors were effective in these attitudes of the mufassirūn who gave little or no space to Qiraat. This research, which was conducted by adhering to the methods of data collection, comparison and synthesis, basically consists of three main parts. In the first part, the general framework of the science of Qiraat is presented and the relationship between Qiraat and Tafsir in the Tafsir tradition is studied. In this section, it is concluded that the science of Qiraat functions as an important interpretation instrument for the tafsirs of the classical period. In the second part, the approaches of the tafsirs written in the Republican period to the concept of Qiraat are discussed through ten selected tafsirs. In these tafsirs written in the modern period, it has been determined that the function of the science of Qiraat has decreased, there are few tafsirs that make use of qiraats, and the quality and quantity of the qiraat transmissions included in the tafsirs have changed.In the third chapter, the factors affecting the modern period mufassirūn’s preferences to include qiraat in their tafsirs are analyzed. It has been observed that there are external reasons such as the change in the orientation of tafsir, the change in the target groups, the influence of orientalists, the decrease in the examples of linguistic tafsir, and the change in the perception of ambiguity that shape the mufassirūn's conception of Qiraat. In addition to these, it has been observed that there are internal reasons such as accepting the source of the Qiraat as ijtihad, considering the qiraat as insignificant details, attributing the source of the qiraat to the primitiveness of Arabic orthography and scribal errors, and the concern that the Qiraat debates will cast a shadow on the authenticity of the Qur'an.