Nadire Divanı (İnceleme-Metin-Dizin)

Abstract

ÖZ Hokand Hanı Emir Ömer Han’ın eşi olan Mahlar Ayim, Nadire mahlasıyla şiirler yazmıştır. Aynı zamanda Doğu Türklük sahasında kadın şairlerin hamisi olmuştur. Diğer kadın şairlerin eserlerinde olduğu gibi Nadire Divanı’nın da kendisine özgü ince anlatımlara sahip olması, eş ve aile gibi konuları ele almasıyla Çağatay Türkçesi ve edebiyatında özel bir yeri vardır. Bunun dışında Nadire’nin Hokand Hanlığında dönemin siyasi ve sosyal durumuyla ilgili görüş ve düşünceleri de şiirlerine yansımıştır. Bu çalışmada Nadire’nin Çağatay Türkçesiyle yazdığı Divanın Özbekistan Şarkşinaslık Enstitüsü Kütüphanesinde bulunan el yazması nüshasından incelenmiştir. Çalışmanın el yazması nüshası esas alınarak yapılmış olması dönemin dil özelliklerinin tespitinin doğruluğu açısından önemlidir. Bu çalışma ile dönemin dil özelliklerinin yanı sıra Çağatay Türkçesiyle eser yazan kadın şairlerin düşünceleri, sıkıntıları gibi hususların aydınlanmasına katkı sağlanması amaçlanmıştır. Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışma, Çağatay Türkçesiyle yazılmış Özbekistan Bilimler Akademisi Ebu Reyhan Birunî adlı Şarkşinaslık Enstitüsü Kütüphanesinde 4182/1 numarayla kayıtlı Nadire Divanı nüshasının dil bilgisi özelliklerini, transkripsiyonlu metnini, dizin-sözlük çalışmasını içermektedir. Çalışmanın birinci bölümünde Son Dönem Çağatay Türkçesi, Hokand Hanlığında eğitim ve kültürel hayat, Hokand edebî çevresi, Nadire’nin hayatı ve faaliyetleri, onun edebî mirası ve divanının Türk edebiyatındaki yeri hakkındaki bilgilere yer verilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde nüshanın yazım özellikleri üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde Divan, ses bilgisi açısından incelenmiştir. Dördüncü bölümde ise Divan’da görülen kelime grupları ele alınmıştır. Çalışmanın beşinci bölümü, Özbekistan Bilimler Akademisi Ebu Reyhan Birunî adlı Şarkşinaslık Enstitüsünde 4182/1 numarayla kayıtlı Nadire Divan nüshasının transkripsiyonunu içermektedir. Ardından Dizin-Sözlük bölümünde ise metinde geçen kelimelerin alfabetik gramatikal dizini, özel adlar dizini hazırlanmış ve kelimeler eser içerisindeki kullanımlarına uygun olarak anlamlandırılmıştır. Bütün bu çalışmaların ışığında Nadire’nin Çağatayca Divan’ının dönemin söz varlığı, dil özellikleri, anlam bilimi açısından oldukça değerli bir kaynak olduğu ortaya konmuştur.

ABSTRACT Mahlar Ayim, wife of Emir Ömer Khan, Khan of Kokand, wrote poems under the pseudonym Nadire. She has also been the patron of women poets in the field of Eastern Turkishness. As in the works of other women poets, the Nadire Divan has a special place in Chagatai Turkish and literature, with its own fine expressions and dealing with issues such as spouse and family. Apart from this, Nadire's views and thoughts on the political and social situation of the period in the Khanate of Kokand were also reflected in his poems. In this study, the manuscript copy of the Divan, written by Nadire in Chagatai Turkish, in the Library of Uzbekistan Orientalism Institute was used. The fact that the study was based on the manuscript copy is important in terms of the accuracy of the language characteristics of the period. With this study, it is aimed to contribute to the enlightenment of the issues such as the thoughts and troubles of the female poets who wrote works in Chagatai Turkish, as well as the language characteristics of the period. This study, which was prepared as a master's thesis, includes the grammar features, transcription text, index-dictionary work of the Nadire Divanı copy, which was written in Chagatai Turkish and registered with the number 4182/1 in the Library of the Uzbekistan Academy of Sciences, Ebu Reyhan Birunî. In the first part of the study, information about the Last Period Chagatai Turkish, education and cultural life in the Kokand Khanate, the literary environment of Hokand, the life and activities of Nadire, his literary heritage and the place of his divan in Turkish literature are given. In the second part of the study, the writing features of the copy are emphasized. In the third chapter, Divan is examined in terms of phonetics. In the fourth chapter, the word groups seen in the Divan are discussed. The fifth part of the study includes the transcription of the Nadire Divan copy registered with the number 4182/1 in the Institute of Oriental Studies named Ebu Reyhan Birunî of the Uzbekistan Academy of Sciences. Then, in the Index-Dictionary section, the alphabetical grammatical index of the words in the text, the index of proper names were prepared and the words were interpreted in accordance with their use in the work. In the light of all these studies, it has been revealed that Nadire’s Chagatai Divan is a very valuable resource in terms of vocabulary, language features and semantics of the period.