Osmanlı Mavi-Beyaz Çini Seramiklerinde Yazı Kullanımı (15.-16. Yüzyıl)

Abstract

ÖZ Osmanlı kuruluş döneminde başlayan sanatsal faaliyetler özellikle 15.-16. yüzyıllarda en parlak dönemini yaşamıştır. Yönetimin sanata verdiği desteklerin etkileriyle sarayda nakışhâne kurulmuş ve baş nakkaş tarafından yönetilen bu nakışhâneden üslûp birliği doğmuştur. “Osmanlı Mavi-Beyaz Çini Seramiklerinde Yazı Kullanımı (15.-16. Yüzyıl)” başlıklı tez kapsamında tarihi sıralamasına bağlı kalarak Anadolu Selçuklu, Beylikler dönemi çini seramik sanatına değinildikten sonra Osmanlı çini seramikleri kısaca anlatılmıştır. Bu dönem çini ve seramikleri İznik ana merkezinde üretilmiştir. 15.-16. yüzyılda üretilmiş mavi-beyaz çini seramiklerinde sırasıyla üslûplar baba nakkaş, helezonî tuğrakeş üslûbu, ustaların üslûbu ve Çin porseleni etkisinde kalanlar olarak sınıflandırılmıştır. Bu dönem içinde baba nakkaş ve helezonî tuğrakeş üslûbu seramiklerin üstündeki yazılarla birlikte altın yaldızlı olup yaldızların döküldüğü sadece yazıların bulunduğu seramikler yer almaktadır. Dünya ve Türkiye müzelerinde bulunan 15.-16. yüzyıl mavi-beyaz seramikleri tespit edilmiştir. Katalog bölümünde bu döneme ait ulaşılan eserler incelenmiştir. Ayrıca katalogda eserin bulunduğu yer, üretim yılı, seramiğin süsleme şekli ve üslûbu, yazı türü ile ilgili bilgilerden sonra yazının Arapça ve Türkçesi verilmiştir. Ölçülere sadık kalınarak bilgisayar ortamında çizilen seramiklerin üstündeki yazılar aslına uygun olarak renklendirilmiştir. Katalog bölümünde 15.-16. yüzyıl mavi-beyaz seramiklerden Çinili Köşk Müzesi’nde 11, British Müzesi’nde 6, Louvre Müzesi’nde 2, Staatliche Müzesi, Metropolitan Sanat Müzesi, Walters Sanat Müzesi, özel koleksiyon, Halep Arkeoloji Müzesi, Kudüs L.A. Mayer İslami Sanatlar Enstitüsü, Türk ve İslam Eserleri Müzesi ve Victoria Albert Müzesi’nde 1’er adet olmak üzere toplam 27 eser incelenmiştir. Çoğunluğu kandillerden oluşan bu seramikler arasında askı top, kalem kutusu, şamdan, tabak ve maşrapalar yer almaktadır. İncelenen eserlerin fotoğrafları, envanter numaraları ve ölçüleri müze yetkililerinden ya da müze web sayfasından alınmıştır.

ABSTRACT The artistic activities that started in the establishment period of the Ottoman Empire, especially in the 15th-16th centuries, experienced its brightest period. With the effects of the support given by the administration to art, nakışhane were established in the palace and a stylistic unity was born from this workshop managed by the chief nakkaş. Within the scope of the thesis titled “The Use of Lettering in Ottoman Blue-White Tile Ceramics (15th-16th Century)”, after the Anatolian Seljuk and Beyliks’ period tile ceramics were mentioned, the Ottoman tile ceramics were briefly explained, adhering to their historical order. Tiles and ceramics of this period were produced in the main center of Iznik. In the blue-white tile ceramics produced in the 15th and 16th centuries, the styles were classified as the baba nakkaş, the spiral tuğrakeş style, the style of the masters, and those influenced by Chinese porcelain, respectively. In this period, there are gilded ceramics with only calligraphy on which the gilding is poured, together with the calligraphy on the ceramics in the style of baba nakkaş and spiral tuğrakeş style. Blue-white ceramics of the 15th and 16th centuries found in museums of the world and Turkey have been determined. In the catalog section, the ceramics reached from this period were examined. In addition, after the information about the place where the work is located, the year of production, the decoration style and style of the ceramic, and the type of calligraphic in the catalog, the Arabic and Turkish versions of the article are given. The calligraphy on the ceramics, which were drawn in computer environment by adhering to the measurements, were colored in accordance with the original. In the catalog section, a total of 27 works of blue-white ceramics from the 15th and 16th centuries, 11 in the Tiled Kiosk Museum, 6 in the British Museum, 2 in the Louvre Museum, 1 in the Staatliche Museum, 1 in the Metropolitan Museum of Art, 1 in the Walters Art Museum, 1 in the Private Collection, 1 in the Aleppo Archaeological Museum, 1 in the Kudüs L.A. Memorial Institute for Islamic Art, 1 in the Turkish and Islamic Arts Museum and 1 in the Victoria Albert Museum, were examined. Among these ceramics, most of which are oil lamps, there are hanging balls, pencil cases, candlesticks, plates and mugs. The photographs, inventory numbers and dimensions of the examined works were taken from the museum authorities or from the museum website.