İbnu'z-Ziya'nın Tefsirindeki Metodu: Taha Suresi Örneginde Bir İnceleme ve Tahkik

Abstract

ÖZET

Bilimsel çalışmalar İslam kütüphanelerinde önemli ve dikkate değer bir çeşitlilik sergilemektedir. Bilim insanları, yazılı eserlerin oluşturulduğu dönemden itibaren çeşitli alanlarda araştırma yapma ve eser yazma çabasına girişmişlerdir. Bu bilim insanlarından biri de İbnü'd-Dıyâ olarak bilinmektedir. O, çeşitli ilim ve sanat dallarında eserler kaleme almış ve büyük bir çabayla Kuran'ın tefsiri üzerine çalışmıştır. Bu çalışma, İbnü'd-Dıyâ'nın hayat hikayesini, tefsirini ve tefsir yöntemini açıklamayı amaçlamaktadır. Aynı zamanda “Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azîm" isimli tefsirinin bir bölümünün tahkikini içermektedir. Çalışma, giriş, dört bölüm ve sonuç bölümünden oluşmaktadır. Birinci bölüm, Taha Suresi'ne giriş niteliğindedir ve içerisinde Taha Suresi ile ilgili Kuran ilimleri, buradan çıkarılan dersler ve içerdiği eğitsel değerler ele alınmaktadır. İkinci bölüm, İbnü'd-Dıyâ'nın tanıtımını ve el yazmasının tanıtımını içermektedir. İbnü'd-Dıyâ'nın kişisel, ilmi ve iş hayatıyla ilgili bir biyografi sunulmakta, diğer bilginlerin ona yönelik övgüleri ve çevresel etkileri üzerine incelenmektedir. Aynı zamanda İbnü'd-Dıyâ'nın eseri olan el yazmasının ismi, yazarının doğrulanması, el yazmasının tanımı ve resimleri ile beraber sunulmaktadır. Üçüncü bölüm, metin düzenlemesini ele almaktadır. Dördüncü bölümde ise İbnü'd-Dıyâ'nın Tefsiru'l-Kur'anil-Azim fi Tefsiri Taha adlı eserinde kullandığı kaynaklar ele alınmaktadır. Ayrıca tefsir yöntemi incelenmekte yani Kur'an'ın Kur'an ve Hadislerle, Sahabe ve Tabiûn sözleriyle ve de İsrailî rivayetlerle tefsir yöntemi üzerinde durulmakta, yine kıraatların arzı, inanç konularının işlenişi ve farklı mezheplere yönelik eleştirileri, fıkhî ve usûlî, belâgi ve lugavî meselelerdeki metodu ele alınmaktadır. Ayrıca İbnü'd-Dıyâ'nın tefsiri de tahlil edilmiştir. Sonuç bölümünde ise araştırmacının ulaştığı incelemeden elde edilen bulgular ve araştırmacılar için öneriler sunulmaktadır. İnceleme neticesinde ulaşılan bulgulardan bazıları şöyledir: İbnü'd-Dıyâ'nın bilim ve sanat alanında önemli bir yere sahip, Sünni mezhebini destekleyen ve aşırılıklardan uzak duran bir ilim insanıdır. Tefsiri, değerli ve faydalı ilimlerle doludur. Tefsiri, aklı ve nakli kullanılarak bilimsel bir içeriğe dönüştürülmüştür. Tefsirinde İbnü'd-Dıyâ, Kur'an ilimlerini çeşitli yönleriyle ele almıştır. Bu ilimler arasında Vucûh ve Nezâir, Nasih ve Mensuh gibi konular yer almaktadır. İbnü'd-Dıyâ, ayet tefsiri hususunda irad edilmiş görüşleri güzel bir tertip ve düzen içinde oluşturmuştur fakat kişisel düşüncelerini belirtmekten kaçınmıştır. Bunun yanı sıra, İbnü'd-Dıyâ'nın tefsirinde İsrailiyyat ve uydurma rivayetlerin yer aldığı gözlemlenmiştir, ancak bu rivayetlerin doğruluğuna dair herhangi bir uyarı veya bunların İsrailiyyat kaynaklarından olduğunu belirten bir açıklama yapılmamıştır.

ABSTRACT The scientific works in Islamic libraries witnessed significant and remarkable diversity. Scholars diligently engaged in research and writing across various fields since the beginning of the authorship era. One of these eminent scholars was Ibn al-Dhiyaa, who authored numerous works in different sciences and arts, including an extensive commentary on the Holy Quran. This research focuses on translating and studying the commentary of Ibn al-Dhiyaa, elucidating his methodology, and presenting a critical edition of a part of his commentary titled "Tafsir al-Quran al-Azim" (The Exegesis of the Noble Quran). The study consisted of an introduction, four chapters, and a conclusion. The first chapter provided an introduction to Surah Taha, including the Quranic sciences related to it, the lessons derived from it, and the educational values it encompasses. The second chapter focused on introducing Ibn al-Dhiyaa and his manuscript, presenting a biography of Ibn al-Dhiyaa covering his personal, scholarly, and practical life, as well as the praise he received from other scholars and how he was influenced by his surrounding environment. This chapter also included information about the manuscript of Ibn al-Dhiyaa, including the title of the book, its attribution to the author, a description of the manuscript, and images of its copy. Chapter three addressed the critical analysis section. In chapter four, the study explored Ibn al-Dhiyaa's sources in his commentary "Tafsir al-Quran al-Azim" on Surah Taha. This chapter discussed his methodology in interpreting the Quran, which involved using the Quranic verses, Prophetic traditions (Hadith), the statements of the Companions and the followers, his approach to mentioning Israelite narratives (Israiliyat), presenting different Quranic readings (Qira'at), and addressing matters of belief while refuting sectarian ideologies. Furthermore, the chapter examined his approach to jurisprudential, theological, linguistic, and rhetorical issues, as well as his analytical approach in interpretation. The conclusion summarized the findings and recommendations reached by the researcher. This thesis has arrived at several important conclusions, among them: the significant stature of Ibn al-Dhiyaa in the field of writing sciences and arts, his support for the school of Ahl al-Sunnah wa al-Jama'ah (the Sunni mainstream), and his moderate approach free from extremism. Ibn al-Dhiyaa's commentary contains a wealth of precious benefits and useful knowledge. He skillfully combined reasoned interpretation (tafsir bil-ra'y) with transmitted interpretation (tafsir bil-ma'thur) as a scholarly approach. His commentary covers various aspects of Quranic sciences, such as occasions of revelation, different interpretations, analogical reasoning, abrogating and abrogated verses, and more. He presented the diverse opinions related to the interpretation of a verse without imposing his own view, opting instead for compilation and arrangement. Additionally, Ibn al-Dhiyaa's commentary includes Israelite narratives and fabricated traditions without verifying their authenticity or indicating that they are indeed from the Israelite narratives.