İslam hukuku ile Libya hukuku arasında annenin reşit olmayan çocukları üzerindeki vesayeti – Makasıd açısından karşılaştırmalı bir çalışma.

Abstract

ÖZET Bu Araştırma, İslâm hukukunun dikkat ettiği en önemli konulardan biri olan kadının reşit olmayan çocukları üzerindeki velayetini Makâsıdu’ş-Şerîa’da karşılaştırmalı metod ile ele almıştır. İslâm toplumunun temel meselelerinden biri olan reşit olmayan çocuklar konusunu ehemmiyet arz etmektedir. Makâsıdu’ş-Şerîa’da reşit olmayan çocukların İslam’a göre gelişmesine, dininin rahatça yaşamasına, eğitimine, mallarının korunmasına önem verilen konular arasında yer almıştır. Bu araştırmada, iki sorun ele alınmıştır. Birincisi, İslâm fıkhının, bu konuyu çözme konusunda yetersiz olduğuna dair ortaya atılan şüpheleri çürütmek; ikincisi ise Libya medenî kanununun, velâyet hakkı konusundaki hakkaniyet sorununu çözme konusunda iddia edildiği gibi bu sorunu çözmede İslam fıkhını aşamadığını açıklamaktır. Çoğu medeni kanunu metni, aslen İslam fıkhının hükümlerinden alınmış ve sadece batılı toplumlara uygun hale getirilmiştir, bu da İslam toplumlarından ve özgünlüklerinden oldukça farklıdır. Fıkhî yönüne dönersek, Anne ve baba bir arada bulunduğu müddetçe çocuğun velâyeti konusunda herhangi bir ihtilaf söz konusu olmamaktadır. Esas sorun anne ve baba arasında boşanma olduğunda veya babanın vefat etmesinden sonra ortaya çıkmaktadır. Çocuğun velâyeti kimde olmalıdır, ayrılık durumunda hangi ebeveyn daha yetkili olmalıdır? Birinci duruma göre reşit olmayan çocuğun yaşına bakılır. Fıkıh âlimlerinin ittifakına göre küçük çocukların bakımının velayeti anneye verilir. İkinci durum reşit olmayan çocukların ergenliğe kadar devam eden süreçte velayetinin sorunudur. Bu araştırmada babanın vefatından sonra veya boşanma sonucunda çocuğun velayetinin kime verileceği hususu tümevarımsal, analitik ve mukayese yöntemleriyle fukahânın görüşleri ile Libya medeni kanuna mukayese edilerek araştırılmıştır. Araştırmanın konusuna bağlı olan şeri metinler tümevarımsal yöntemle incelenmiştir. Daha sonra annenin velayeti ile alakalı meselelerin hükümlerini çıkartmak için analitik yöntem izlenmiştir. En son kısımda ise İslam fıkhının görüşleri ile Libya medeni kanuna mukayese edilerek annenin velayeti meselesi araştırılmıştır. Araştırmanın sonucunda Libya medenî kanunu ile İslâm fıkhının reşit olmayan çocukların velayeti hususunda birçok maddede ittifak halindedir. Libya medenî kanunu ehliyet şartları bulunduğu müddetçe kadının velayeti erkeğe eşit olduğunu göstermektedir. Ehliyetin bulunmaması durumunda çocuğun velâyetine kadın daha layıktır. Bununla birlikte, velâyet altındaki annenin ücrete hak kazanamaması gibi nassın olmadığı durumlarda fıkıh âlimlerinin aksine Libya hukukunun içtihatlara atıfta bulunduğu bazı konularda fikir ayrılığına düşmüşlerdir. Annenin reşit olmayan çocuklarının parası üzerindeki velayeti konusunda da Libya hukuku, bir maddeyi onaylayıp diğer maddeyi İslam âlimlerinin aksine reddettiği gibi diğer sonuçlar da vardır.

ABSTRACT The research discusses an important issue in Islamic law, which is the guardianship of a mother over her minor children. It's a jurisprudential and comparative study that highlights the significance of this matter since these minors are the foundation of Muslim society. Therefore, taking care of their well-being and wealth becomes one of the essential objectives of Islamic law, which focuses on safeguarding their lives, property, and religion. The study addresses two problems related to this issue. The first problem is to debunk the doubts that accuse Islamic jurisprudence of inadequacy in handling the issue of guardianship. The second problem is to clarify that secular laws are not as superior in resolving the matter of guardianship as some might believe. Most of the provisions in secular laws are originally derived from Islamic jurisprudence, but they are often limited and tailored to suit Western countries, which significantly differ from Islamic societies and their specificities. Regarding the jurisprudential aspect, there is generally no disagreement on guardianship when both parents are present. However, the disagreement arises when a separation occurs between the father and mother, determining who has the greater right of guardianship over the minor children. In case of the parents' separation or the father's death, two phases of guardianship are considered for the minor. In the first phase, during the child's young age, custody is typically granted to the mother, as agreed upon by Islamic jurists. The second phase of guardianship extends until adulthood. The research will explore the rightful guardianship in cases of divorce and after the father's passing, comparing the opinions of jurists with the Libyan Personal Status Law. The study will employ an inductive analytical approach and a comparative method to examine these aspects thoroughly. It aims to elucidate the views of Islamic scholars and the provisions of Libyan law concerning the rights of guardianship over a minor in situations of separation and the father's demise according to the inductive analytical approach and the comparative method. The study began by reviewing the relevant religious texts concerning the subject matter. It then analyzed these texts to extract the Islamic legal rulings related to the issue of a mother's guardianship over her children, followed by a thorough discussion of these rulings. Next, the study compared the matter of a mother's guardianship over her children between Islamic jurisprudence and Libyan law. The research concluded that Libyan law aligns with Islamic jurisprudence in many aspects regarding guardianship. Both consider a woman's guardianship rights equal to a man's when eligibility conditions are met, and she takes precedence in case the father becomes ineligible. This guardianship is subject to the authority and oversight of the judiciary, prioritizing the best interests of the minors. The study also highlighted the glaring inconsistency and weakness in secular laws, evident in the contradictory stances on a mother's guardianship over her minor children, as some provisions approved it while others denied it.