Konya ve Brugge Kentleri Üzerinden Ortaçağ Kent Okuması

Abstract

ÖZ

Ortaçağ döneminde Konya kenti Anadolu Selçuklular ile Karamanoğullarına başkentlik yapması, uluslararası ticaret yolları üzerinde baş rol oynaması ve kültür, sanat ve bilim merkezi olmasından dolayı Ortaçağ Anadolu kentleri arasında dikkat çeken şehirlerin başında gelmektedir. Anadolu’da Konya gibi Avrupa’da da Brugge tipik bir Ortaçağ ticaret şehridir. Bu dönemde dokumacılık endüstrisinde uluslararası imalat merkezi ve Kuzey Denizi ile Akdeniz ticaretini birbirine bağlayan bir liman olması sebebiyle Brugge şehri de Ortaçağ Avrupa kentleri arasında dikkat çeken şehirler arasında yer almaktadır. Ortaçağ kentlerinin temel mekansal elemanları kale, hendek, sur gibi savunma unsurları, çarşı ve pazar yeri gibi ekonomik kurumlar, kilise ya da cami gibi dini yapılardır. Bu iki şehir Ortaçağ döneminde farklı coğrafyada farklı toplumlara ev sahipliği yapsalar da benzer mekansal bileşenlere sahiptir. Konya’nın Ortaçağ döneminde Anadolu, Brugge’un ise Avrupa ölçeğindeki önemi bu iki şehrin tarihini ve kent dokularını karşılaştırmalı analizlere açık hale getirmiştir. Bu bağlamda Konya ve Brugge kentleri tez kapsamında ele alınmıştır. Bir kenti okumak kent bileşenlerinin birbiriyle ilişkisini ortaya koyarak onu anlamayı içerir. Kentsel imge ve algı konuları üzerine çalışmalar yapan akademisyen ve şehir plancısı Kevin Lynch bir kentin okunabilmesi için yollar, sınırlar/kenarlar, bölgeler, odak/düğüm noktaları ve işaret ögeleri/nirengi noktaları olarak toplamda beş kriter belirlemiştir. Bu tez bağlamında Lynch’in söz konusu beş kriterinden hareketle Konya ve Brugge’un kentsel perspektifte ilişkilerinin kurulması amaçlanmıştır. Konya ve Brugge kent dokularının Ortaçağ dönemine ait analizi yapılırken yollar kriteri o döneme ait önemli ulaşım aksları, ana arterler olarak belirlenmiştir. Ortaçağ döneminde kenti sınırlayan en önemli öge sur duvarları olmuştur. Surlar şehrin biçimlenmesi ve yapı ilişkileri için belirleyici ana elemandır. Görsel ve fiziksel sınır ögesidir. Bu yüzden kentin iç kale, sur duvarları ve kapılarından oluşan savunma yapısı sınırlar kriteri bağlamında değerlendirilmiştir. Her bölge kendi içinde fiziksel, kültürel ve işlevsel bakımdan ortak karakter göstermektedir. Bu özellikler birbirinden ayrılan şehir dokularını oluşturmaktadır. Şehrin büyük ölçekli alanlarını kapsayan bölgeler kriteri ticaret bölgeleri ve mahalleler başlıkları altında incelenmiştir. Ticaret bölgeleri de pazar, panayır, çarşı, bedesten, han gibi kendi içinde alt birimlere ayrılmıştır. Bu iki kentte odak/düğüm noktalarını meydanlar oluşturmuştur. Her iki şehir de tarihi kimliğinden dolayı birçok simge barındırmaktadır. Ortaçağ Anadolu kentlerinden olan Konya şehri için camiler, medreseler ve saray; Ortaçağ Avrupa kentlerinden olan Brugge kenti için çan kulesi, kiliseler ve kale işaret ögeleri/nirengi noktalarına örnek verilebilir.

ABSTRACT During the Middle Ages, the city of Konya was one of the most notable cities among the medieval Anatolian cities, as it was the capital of the Anatolian Seljuks and Karamanoğulları Principality, played a leading role on international trade routes, and was a center of culture, art and science. Like Konya in Anatolia, Brugge in Europe is a typical medieval trade city. During this period, the city of Brugge was among the notable cities of medieval Europe, as it was an international manufacturing center in the weaving industry and a port connecting the North Sea and the Mediterranean trade. The basic spatial elements of medieval cities are defensive elements such as castles, trenches, walls, economic institutions such as bazaars and market, and religious structures such as churches or mosques. Although these two cities hosted different societies in different geographies during the Middle Ages, they have similar spatial components. The importance of Konya on an Anatolian scale and Brugge on a European scale during the Middle Ages has made the history and urban textures of these two cities open to comparative analysis. In this context, the cities of Konya and Brugge are discussed within the scope of the thesis. Reading a city involves understanding it by revealing the relationship of its components to each other. Academician and urban planner Kevin Lynch, who works on urban image and perception issues, has determined a total of five criteria for a city to be readable as paths, borders/edges, districts, nodes/strategic spots and landmarks/reference points. In the context of this thesis, it is aimed to establish the relations between Konya and Brugge in an urban perspective, based on Lynch’s five criteria. While analyzing the urban textures of Konya and Brugge from the Middle Ages, the criteria of paths were determined as important transportation axes and main arteries of that period. The most important element limiting the city in the medieval period was the fortification walls. The walls are the main determining element for the formation of the city and the structural relations. It is a visual and physical boundary element. Therefore, the defense structure of the city, which consists of the inner castle, fortification walls and gates, has been evaluated in the context of the border criterion. Each district shows a common character in terms of physical, cultural and functional aspects. These features create the city textures that are separated from each other. The criteria of districts covering large-scale areas of the city were examined under the headings of commercial zones and neighborhoods. Trade zones are also divided into sub-units such as bazaars, fairs, markets, covered bazaars and inns. In these two cities, squares constituted the focal/strategic spots. Both cities contain many symbols due to their historical identity. Mosques, madrasahs and palace for the city of Konya, one of the medieval Anatolian cities; For the city of Brugge, one of the medieval European cities, the bell tower, churches and castle can be given as examples of landmarks/reference points.