HETEROTOPYA KAVRAMI VE HETEROTOPİK MEKÂNLAR: TÜRKİYE’DE HAPİSHANE YAPILARI VE SAMSUN ÇARŞAMBA CEZAEVİ

Abstract

ÖZET

Toplumsal düzeni sağlamak için uygulanan yaptırım türlerinden biri cezadır. Ceza için önceleri bedene işkence, teşhir, sürgün vb. gibi cezalar tercih edilirken hapis cezası daha çok cezalıyı tutmak için verilmiştir. Günümüzde ise en çok tercih edilen cezalardan biri özgürlüğün kısıtlanmasıdır ve bu ceza; yaptırım uygulama, göz korkutma, suçun araştırılması vb. gibi işlevleri dışında ceza alan kişinin tekrar topluma kazandırılması işlevini de edinmiştir. Bunun için kullanılan ceza infaz kurumları (hapishane, cezaevi) tüm bu işlevleri ile hem diğer mekanlardan farklı hem de diğer mekanlarla ilişkili olduğu için heterotopya kavramı ile bağlantılıdır. İlk kez mekân olarak 1967 yılında Michel Foucault tarafından kullanılan heterotopya kavramı öteki mekân, diğer mekân, başka mekan veya farklı mekan olarak Türkçe’ye çevrilmektedir. Heterotopya mekânın farklılığını vurgulamakta ve mekânın mimari olarak okunmasına farklı bir perspektif sunmaktadır. Foucault heterotopyayı altı ilke üzerinden örnekleyerek açıklamıştır. Çalışmada incelenecek olan ceza infaz kurumu okumasının daha açıklayıcı olması için bu altı ilke üzerinden ilerlenmiştir ve ceza infaz kurumunun heterotopyanın tüm özellikleri ile eşleştiği görülmüştür. Ceza infaz kurumları (hapishane, cezaevi) sonradan oluşmuş mekanlar olmakla birlikte çağın gerektirdikleri ile belirli infaz sistemleri ve mimari tipler olarak geliştirilmiş ve geliştirilmeye devam etmektedir. Bu gelişimler genel olmasının yanında her toplum için de toplumun ihtiyaçlarına göre özelleşmiştir. Türkiye Cumhuriyeti infaz sistemlerine göre ceza infaz kurumu mimari tipleri gelişmekte ve oluşturulmaktadır. Bu çalışmada heterotopya perspektifi ile mimari özellikleri incelenecek olan Samsun Çarşamba Ceza İnfaz Kurumu, en güncel ceza infaz kurumlarından biri olduğu için bu gelişimin son durumunun incelenmesini sağlamaktadır. Mimari okuma farklı bir perspektiften yapıldığı için yeni gelişimlere katkı sağlamayı ön görmektedir. Ayrıca çalışma, ceza infaz kurumu içerisinde bulunan S Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu, Kadın Kapalı Ceza İnfaz Kurumu ve Açık Ceza İnfaz Kurumu ile üç farklı tipin heterotopya olarak benzer ve farklı yönlerini ortaya çıkarmıştır. Yine heterotopya ilkelerinde ayrıştırılan özelliklerin çalışmada incelenen Samsun Çarşamba Ceza İnfaz Kurumu’nda birleştiği saptanmıştır.

ABSTRACT

One of the types of sanctions applied to maintain social order is punishment. For punishment, at first, physical torture, exposure, exile, etc. were used. While such punishments were preferred, imprisonment was given mostly to keep the prisoner. Nowadays, one of the most preferred punishments is restriction of freedom and this punishment; imposing sanctions, intimidation, investigating the crime, etc. Apart from its functions such as, it has also acquired the function of reintegrating the punished person into society. The penal institutions used for this purpose (prison, penitentiaries) are related to the concept of heterotopia, as they are both different from other spaces and related to other spaces, with all these functions. The concept of heterotopia, which was first used as a space by Michel Foucault in 1967, is translated into Turkish as other space, another space or different space. Heterotopia offers a different perspective on the difference of space and its architectural reading. Foucault explained heterotopia by exemplifying it through six principles. In order to make the reading of the penal institution to be examined in the study more explanatory, these six principles were advanced, and it was seen that the penal institution matched all the features of heterotopia. Although penal institutions (prisons, penitentiaries) are places that were formed later, they have been developed and continue to be developed as certain execution systems and architectural types in line with the requirements of the age. For this reason, certain execution systems and architectural types have been developed for penal institutions. Apart from being general, these developments are also specialized for each society according to the needs of the society. Penal institution architectural types are developed and created according to the execution systems of the Republic of Turkey. Samsun Çarşamba Penitentiary Institution, whose architectural features will be examined from a heterotopia perspective in this study, enables the examination of the latest situation of this development, as it is one of the most up-to-date penal institutions. Since architectural reading is done from a different perspective, it anticipates contributing to new developments. In addition, the study revealed the similar and different aspects of three different types of penal institutions, namely S Type Closed Penal Institution, Women's Closed Penal Institution and Open Penal Institution, as heterotopias. Again, it was determined that the features differentiated in the principles of heterotopia were united in Samsun Çarşamba Penal Institution examined in the study.