20. Yüzyılda İngiltere-Azerbaycan İlişkileri

Abstract

ÖZ Azerbaycan 1991 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra egemen bir devlet olarak yabancı devletlerle ilişkilerini inşa etmeye başlamıştır. Bu devletlerden biri de Büyük Britanya’dır. İki ülke arasındaki ilişkiler Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde yoğun bir şekilde seyretse de 1920’de Azerbaycan’ın Kızıl Ordu tarafından işgal edilmesinin ardından bu ilişkiler yetmiş sene boyunca kesintiye uğramıştır. Zira Sovyetler Birliği döneminde Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsız bir devlet olmadığı gibi dış politika yetkisine de sahip değildir. Dünyanın büyük güçlerinden birisi olan Büyük Britanya’nın Azerbaycan’a olan ilgisi petrolle ilişkili olmuştur. Fakat bu ilişkiler petrolle sınırlı kalmayıp ekonomi, ticaret, kültürel ve eğitim alanlarında da gelişme göstermiştir. Bu alanda yaşanan gelişmelerin dönemlere göre ve bir bütün olarak ele alınması ikili ilişkilerin gelişim seyrini izlemek, ayrıca ileriye dönük çalışmalarla ilgili düşünce üretmek bakımından son derece önemlidir. Bu konuda hazırlanan bu tez çalışması iki ana başlık altında irdelenmiştir. Birinci Bölümde Azerbaycan-Büyük Britanya ilişkilerinin tarihi gelişim süreci ana hatlarıyla ele alınmıştır. Bu kapsamda eski dönemlerden 1918 yılına kadarki dönem, 1918-1920 Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde ikili ilişkilere değinilmiştir. 1991’de Azerbaycan’ın ikinci kez bağımsızlık elde etmesinin ardından Büyük Britanya ile ilişkilerin tesisi ve gelişimi, Haydar Aliyev’in iktidara gelmesinin ardından ilişkilerdeki ilerleyişler ele alınmıştır. İkinci Bölümde, öncelikle 2000’li yıllardan itibaren ikili ilişkilerde yaşanan gelişmeler ana hatlarıyla ele alınmıştır. Bu bölümde iki devlet arasındaki ilişkilerin ekonomik-ticari ve kültürel boyutu irdelenmiş olup, British Petroleum Şirketinin Azerbaycan’daki faaliyetlerine değinilmiştir. Tez çalışması her ne kadar 20. yüzyılı konu alsa da 2000’li yıllardan günümüze kadarki süreç de ilişkilerin seyrini anlamak açısından araştırma kapsamına dahil edilmiştir.

ABSTRACT After Azerbaijan gained its independence in 1991, it started to build its relations with foreign states as a sovereign state. One of these states was Great Britain. Although the relationship between the two countries was intense during the Azerbaijan People's Republic period, these relations were interrupted for seventy years after the occupation of Azerbaijan by the Red Army in 1920. Because during the Soviet Union period, the Republic of Azerbaijan was not an independent state and did not have foreign policy authority. The interest of Great Britain as one of the most powerful global countries in Azerbaijan was related to hydrocarbon reserves in the country. However, these relations were not limited to oil and developed in the fields of economy, trade, culture, and education. Considering the evolving relationship in this field during this period, and as a whole Azerbaijan-Great Britain interactions are extremely important in terms of monitoring the course of developments in bilateral relations and also generating ideas about future studies. This thesis was prepared and evaluated the subject matter on this subject under two main headings. In the First Chapter, the historical development process of Azerbaijan-Great Britain relations is outlined. In this context, bilateral relations from ancient times until 1918 and during the Azerbaijan People's Republic period of 1918-1920 were evaluated. The establishment and development of relations between these two countries after Azerbaijan gained its independence for the second time in 1991, and the progress it made in relations after Heydar Aliyev came to power are discussed in detail. In the Second Part of the study, the developments in bilateral relations since the 2000s are outlined. In this section, the economic-commercial and cultural dimension of the relations between these two states is examined and the activities of the British Petroleum Company in Azerbaijan are investigated. Although the thesis covers the developments in the 20th century, the period from the 2000s to the present is also included in the scope of the research to understand the course of relations better.