Azerbaycan Dış Politikasına Yön Veren Temel Belgeler

Abstract

ÖZ Azerbaycan Türkleri 20. yüzyılın başlarında Müslüman Doğu aleminde ilk kez demokratik cumhuriyet deneyimi yaşamıştır. 28 Mayıs 1918 yılında kurulmuş olan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin ömrü sadece 23 ay sürmüştür. 28 Nisan 1920 yılında Azerbaycan’ın Rusya tarafından işgal edilmesiyle bağımsız cumhuriyetin varlığına son verilmiştir. 1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılması sürecinin hızlandığı bir ortamda Azerbaycan yetmiş senelik bir kesintinin ardından yeniden bağımsızlığını ilan etmiştir. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bağımsız ve egemen devlet inşası sürecinde dış politikasına yön veren önemli belgeler kabul edilmiştir. Bu belgelerin ilki 1918 yılında kabul edilen İstiklal Beyannamesidir. 1991 yılında kabul edilen ve ikinci bağımsızlığı ilan eden önemli bir belge ise Anayasal Akt olmuştur. 1995’te bağımsız Azerbaycan’ın ilk Anayasası kabul edilmiştir. Bu temel belgelerin yanı sıra Azerbaycan’ın dış politikasına yön veren pek çok önemli antlaşmaya imza atılmıştır. Bunlar Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün korunmasına, uluslararası alanda egemenliğinin güçlenmesine, ayrıca Türkiye ile stratejik iş birliği ve müttefiklik ilişkilerinin kurulmasına yöneliktir. Tez çalışmasında bu belgelerden önemlileri kronolojik sırayla ele alınarak yorumlanmıştır. Tez çalışması üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde konuya ilişkin teorik bilgilere yer verilerek, kavramsal ve kuramsal çerçeve çizilmiştir. İkinci bölümde 1918-1920 yıllarında dış politika ve diplomasi konuları ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise 1991 yılı sonrası, özellikle Azerbaycan’ın toprak bütülüğünün sağlanması açısından, ayrıca Türkiye ile ilişkilerin geliştirilmesine yasal dayan oluşturan önemli belgeler yorumlanmıştır.

ABSTRACT The Azerbaijani Turks experienced the first democratic republic experiment in the Muslim Eastern world at the beginning of the 20th century. The Azerbaijan Democratic Republic, established on May 28, 1918, lasted for only 23 months. The independent republic came to an end on April 28, 1920, when Azerbaijan was occupied by Russia. In an environment marked by the accelerated process of the dissolution of the Soviet Union in 1991, Azerbaijan declared its independence once again after a seventy-year hiatus. During the process of building an independent and sovereign state for the Republic of Azerbaijan, significant documents have shaped its foreign policy. The first of these documents is the Declaration of Independence adopted in 1918. Another crucial document declaring its second independence was the Constitutional Act adopted in 1991. In 1995, the first Constitution of independent Azerbaijan was adopted. In addition to these foundational documents, Azerbaijan has signed numerous important treaties that guide its foreign policy. These agreements aim to preserve Azerbaijan’s territorial integrity, strengthen its sovereignty on the international stage, and establish strategic cooperation and alliance with Turkey. This thesis interprets some of these crucial documents in chronological order. The thesis is structured into three main sections. The first section provides theoretical information on the subject, outlining the conceptual and theoretical framework. The second section delves into the foreign policy and diplomacy issues during the years 1918-1920. The third section interprets important documents, particularly those that provide legal foundations for securing Azerbaijan’s territorial integrity and developing relations with Turkey, in the post-1991 period.