XVI. Yüzyıl Şu‘arâ Tezkirelerinde Mekânlar

Abstract

ÖZ Bu tez çalışması XVI. yüzyıl şu‘arâ tezkirelerindeki mekânları ele almaktadır. Bu bağlamda tezkirelerdeki coğrafî mekânlar, şehirler ve şehir içi mekânlar, tasnif edilmiş ve analize tabi tutulmuştur. Tez metni içerisinde tezkirelerde geçen her mekâna ayrıntılı şekilde yer verilmiş olsa da esas odak noktası merkez mekânlar olmuş ve daha ziyade bunlar üzerinde durulmuştur. Neticede öznelerin faaliyetleri neticesinde merkez haline gelen mekânların sonrasında bu merkeziyet sayesinde ilmî ve edebî faaliyetleri filizlendirerek diğer öznelere birer nesne gibi tesir ettikleri sonucuna ulaşılmıştır. Çeşitli coğrafyalarda ve şehirlerde insanların toplanıp siyasî organizasyonlar kurmaları neticesinde buralarda her meslek ve meşrepte insan için istikrarlı ve güvenli limanlar oluşmuştur. Bu merkezler, doğrudan ya da dolaylı olarak buralarda siyasî ve kültürel hayatın gelişmesini teşvik etmişlerdir. Buralarda oluşmuş şehir içi merkez mekânların tesiriyle hem yerleşik halk hem de dışarıdan gelenler arasından ilmî, dinî ve edebî açıdan meşhur zatlar yetişmiştir. Yani kültürel hayatın, edebî patronajın ve merkezlerin oluşmasında en büyük rolü siyasî yapı oynamıştır. Ne var ki ilmî ve dinî yapılar da siyasetten hem bağımsız hem de ona paralel bir şekilde kültürel faaliyetleri sürdürmüşler ve ona kuvvet vermişlerdir. Siyasî, dinî ve ilmî merkeziyeti haiz olan şehir ve coğrafyalar, uzun süre bu hususiyetlerini sürdürebilmişler, bir veya ikisine sahip olanlar ise yavaş yavaş bu niteliklerini kaybetmişlerdir. Dolayısıyla siyasî yapının kuvvetlendiği yerde ilmî ve dinî yapılar da kurulmuş ve siyasî yapının başlattığı edebî patronaj hiyerarşik bir şekilde bu yapılar tarafından sürdürülmüştür. Sonrasında siyasî yapı zayıfladığında çoğu zaman söz konusu merkezin merkeziyeti kaybolmuştur. Ancak bazen de diğer yapılar kültürel hayatı devam ettirebilmiş ve bunlar sayesinde günü geldiğinde siyasî yapı, yeniden yeşerebilmiştir.

ABSTRACT This thesis is about the places in the biographies of Ottoman poets (tezkires of şu‘arâ) of the 16th century. Thus, we have classified and analyzed the geographical places, cities and urban places in them. As a result, we see that the places that become centers due to the activities of the subjects living in them, then produce scientific and literary activities thanks to this centrality and begin to influence the subjects as objects. The political organizations formed by people, i.e. subjects, who gathered in different regions and cities, created stable and safe havens for people of all professions and traditions. These centers directly or indirectly promoted the development of political and cultural life in these places. Under the influence of the centers in the central cities, famous scientific, religious, and literary figures emerged among both residents and outsiders. In other words, the political structure played the greatest role in the formation of centers with their cultural life and literary patronage. However, scholarly and religious structures also continued and strengthened cultural activities, both independently and in parallel with politics. Cities and regions with political, religious, and scientific centers were able to maintain these characteristics for a long time, while those with one or two of them gradually lost these qualities. Therefore, where the political structure was strong, scientific and religious structures were also established, and the literary patronage initiated by the political structure was hierarchically maintained by these structures. Later, when the political structure weakened, the centrality of the center in question was often lost. Sometimes, however, other structures were able to sustain cultural life, and thanks to them, the political structure was able to flourish again when the time came.