Güney Azerbaycan Türklerinin Kimlik Mücadelesi: 20. Yüzyıl İran’ında Asimilasyon Siyasetine Karşı Milliyetçilik Hareketleri

Abstract

ÖZ Etnik çatışmalar, ulus-devletlerdeki sık sık ortaya çıkan ve Uluslararası İlişkiler(Uİ) disiplinin temel konuları arasında yer almaktadır. Bugünün siyasi ortamında kimlik arayışı, etnik azınlıklar ve bununla birlikte ortaya çıkan mücadeleler, devletlerarasındaki en önemli sorunlardan birini oluşturmaktadır. Ayrıca, Milliyetçilik, uluslararası politika ve siyaset biliminde önemli bir diğer konudur ve İran'da da gündemde yerini koruyabilmesine rağmen İran bağlamında milliyetçilik üzerine yapılan çalışmaların azlığı dikkat çekicidir. Oysa İran’ın özellikle Orta Doğu ülkeleri arasında, milliyetçiliğin dünyadaki en dikkat çekici türlerine ev sahipliği yapmış ve yapmaktadır. Günümüzde İran, binlerce yıllık tarihinde birçok etnik grubu içinde barındıran ve çeşitli coğrafi özellikleriyle dünya siyasetinde öne çıkan bir Ortadoğu ülkesidir. İran coğrafyası içerisinde Güney Azerbaycan Türkleri otuz beş milyonu aşkın nüfuslarıyla Farslarla birlikte en kalabalık topluluktur. Jeopolitik ve Jeostratejik konumu, Sosyo-kültürel yapısı, ekonomik gücü ve nüfus potansiyeli ile Azerbaycan Türkleri, İran’da yaşanan siyasal değişimlerde öncü rol oynamışlardır. Ancak bu durum I. Pehlevi Dönemi’nden sonra yani 1924’ten sonra değişmeye başlamış, bütün Türk Eyaletlerinde, Ana dilinde yazıp okumak yasaklanmış ve ciddi manada Farslaştırma süreci başlatılmıştır. Bu süreç, 15 yıldan fazla sürmüşse de İkinci Dünya Savaşı yıllarında (1945 yılında) Tebriz'de kurulan “Azerbaycan Millî Hükümeti” ile geçici bir süre sona ermiştir. Ancak 1946 yılında Azerbaycan Millî Hükümetinin yıkılmasıyla Azerbaycan yeniden Pehlevi hâkimiyetine geçmiştir. Böylece ikinci bir Farslaştırma süreci başlamış ve bu tarihe kadar, aynı Farslaştırma ve asimilasyon siyasetine devam edilmektedir. Dört bölümden oluşan bu tez çalışması, araştırmanın ana konusu gereği 1925’ten günümüze dek Farslar dışında kalan etnik ve kültürel kimliklere özellikle Güney Azerbaycan Türklerine yönelik uygulanmakta olan asimilasyoncu politikaların etkileri ve söz konusu siyasete karşı verilen tepkiler ele alınıp incelenmiştir.

ABSTRACT The fundamental issues of the International Relations (IR) discipline include ethnic conflicts that happen frequently in nation-states. In today's political environment, the search for identity, ethnic minorities and the struggles that arise with this constitute one of the most important problems between states. Moreover, Nationalism is another important issue in international politics and political science, and although it can maintain its place on the agenda in Iran, the scarcity of studies on nationalism in the Iranian context is striking. However, Iran has hosted and continues to host the most remarkable types of nationalism in the world, especially among Middle Eastern countries. Today, Iran is a Middle Eastern country that stands out in world politics with its structure and geography that includes many ethnic groups throughout its thousands of years of history. Within the geography of Iran, South Azerbaijani Turks are the most populous community, together with Persians, with a population of over thirty-five million. With their geopolitical and geostrategic location, socio-cultural structure, economic power and population potential, Azerbaijani Turks have played a leading role in the political changes in Iran. However, this situation began to change after the Pahlavi I Period, that is, after 1924, and writing and reading in the mother tongue was prohibited in all Turkish States, and a serious Persianization process was initiated. Although this process lasted more than 15 years, it ended temporarily with the establishment of the "Azerbaijan National Government" in Tabriz during the Second World War (in 1945). However, in 1946, the "Azerbaijani National Government" collapsed and Azerbaijan came under Pahlavi rule again. Thus, a second Persianization process began, and the same Persianization and assimilation policy continues until this date. This thesis study, which consists of five chapters, has examined the effects of assimilationist policies that have been implemented against ethnic and cultural identities other than Persians, especially South Azerbaijani Turks, from 1925 to the present day, as part of the main subject of the research, and the reactions to these policies.