KİNETİK MİMARİ CEPHE TASARIMINA BÜTÜNLEŞİK BİR YAKLAŞIM: ÜRETKEN TASARIM ARAÇLARI İLE ÇOK KRİTERLİ OPTİMİZASYON VE KARAR DESTEK SİSTEMLERİNE DAYALI BİR YÖNTEM ÖNERİSİ

Abstract

ÖZET

Uyarlanabilir kinetik cephe sistemlerinin tasarımı konusu, kinetik mimarlık alanı altında özel bir ilgiyi hak eder. Cephe kabuğunda çeşitli mimari bileşenlere/elemanlara hareket kabiliyeti kazandırılması farklı bakış açıları üzerinden çok katmanlı bir yaklaşımı gerektirir. Alan ile ilgili yapılan öncül literatür ve örnek araştırmalarında kinetik cephe tasarımı konusuna belli konular temelinde yaklaşımlar olduğu gözlemlenmektedir. Bu çalışmaların genellikle; hareketli modül tasarımı için form bulma, malzeme tercihi, performans gereksinimlerine cevap verebilirlik veya kullanıcı geri bildirimi vb. gibi konular özelinde tek katmanlı denemeler olarak kısıtlı kaldığı görülmektedir. Ayrıca, iç mekân işlevsel organizasyonu farklılaşan yapılarda mekânsal gereksinimlerin cephe yüzeyine yansıması ile ilgili literatürde örneklere rastlanmamaktadır. Dolayısıyla; kinetik cephelerin tasarımı konusuna, mimari program ve çeşitli unsurlar dahil edilerek önerilen çok katmanlı bütüncül bir yöntem bulunmamaktadır.

Bu kapsamda, kinetik cephe sistemlerinin anlaşılması ve uyarlanabilir bir kinetik cephe sistemi önerisi geliştirebilmek adına geçmişten günümüze uygulama örnekleri, fikirler, tasarımlar ve araştırmalar literatür çalışmaları ile değerlendirilmiştir. Tez genelinde uygulamaya yönelik araştırma yaklaşımı benimsenerek; iç mekân organizasyonunun cephe yüzeyindeki kompozisyon ve hareket olgusuna yansımalarına dair kaygılar farklı konular ile irdelenmiştir. Bağlamsal literatür taramaları ile kinetik mimari ve kinetik cephelerin tarihsel gelişimi, mevcut sınıflandırmalar, kavramlar (konseptler), işlev ve performans gereksinimleri, malzeme ve hareket olgusu, kontrol strateji ve teknolojileri, tasarım yöntemleri ve cephe tasarımına etki eden bileşenler ayrı başlıklar altında açıklanmıştır. Tüm bu unsurların biçimsel ve sistemsel kararlara etkileri ile aralarındaki ilişkiler tartışılmıştır.

Literatür çalışmaları ışığında kinetik cephe tasarımlarında ve değerlendirmelerinde faydalanmak üzere kapsamlı ve bütüncül olarak tüm gerekli unsurları barındıran bir tasarım çerçevesi sunulmuştur. Tasarım unsurları çerçevesi üzerinden uyarlanabilir kinetik cephelerin tasarımı için uygulamaya yönelik olarak yedi aşamalı bir yöntem önerilmiştir. Öneri yöntemde tasarım süreci; tasarım unsurları çerçevesi üzerinden öncül kararların alınması, biçimsel ve sistemsel unsurların belirlenmesi, iç mekân mimari organizasyonuna ve performans gereksinimlerine cevap verebilirlik doğrultusunda mekân-cephe kesişimi yüzeylerinin tasarımı ile kurallı çeşitlemesi üzerinden oluşturulmuştur. Bütüncül cephe kompozisyonuna ilişkin alternatifler; cephe bileşen ilişkileri ve tasarım girdileri üzerinden belirlenen uygunluk kriterleri ile evrimsel algoritma tabanlı çok amaçlı optimizasyon araçlarından faydalanılarak türetilmiştir. Optimizasyon simülasyonu ile elde edilen geniş tasarım evreni üzerinden tercih yapmanın mümkün olmaması nedeniyle yöntemin son aşamasında bağlamsal bir değerlendirme önerilmiştir. Bu aşamada uygunluğa yakınsayan çözümler; biçimsel ve sistemsel unsurlar temelinde oluşturulan değerlendirme setleri kullanılarak çok kriterli karar verme araçları vasıtasıyla test edilmiştir. Değerlendirme sürecinde karar verme sistemlerinden “Analitik Hiyerarşi Süreci” ve “İdeal Çözüme Benzerlik Yoluyla Sıra Tercihi Tekniği” araçlarından bütünleşik olarak faydalanılmıştır. Analitik Hiyerarşi Süreci ile; ikili karşılaştırma matrisleri kullanılarak tasarım bileşenlerinin etki ağırlıklarını ve göreceli önem derecelerini belirlenmiş, İdeal Çözüme Benzerlik Yoluyla Sıra Tercihi Tekniği yardımıyla ise çoklu alternatifler içerisinden pozitif ve negatif ideal sonuçlara yakınsayan çözümler hesaplanarak, tasarımlar sıralanmıştır. Bu değerlendirme aşaması ile tasarımcı ve paydaşlar için harici bir sayısal değerlendirme üretmek amaçlanmıştır. Sonuç olarak öneri yöntem, çeşitli tasarım yöntemleri ile oluşturulan ve farklı bağlamlara sahip örnek uygulamalar ile sınanmıştır.

Sonuç bölümünde; araştırma soruları kapsamında öne sürülen problemlere tez içerisinde gerçekleştirilen tüm çalışmalara değinerek yanıtlar sunulmuştur. Kinetik cephelerde hareketten kaynaklı dinamizmle birlikte tasarıma dinamik yaklaşımın da önemli olduğu vurgulanmıştır. Tez kapsamında iki temel sonuç ürününe ulaşılmıştır. İlk olarak, kinetik cephe tasarımı sürecini anlaşılır kılmak için tüm terminoloji gerçekleştirilen kavramsal yaklaşım ile alt başlıklar altında derlenmiş, konunun özünde tüm bileşenleri ve girdileri bir arada görmeyi sağlayan bir perspektif literatüre kazandırılmıştır. Diğer sonuç ürününde ise; iç mekân işlevleri farklılık gösteren yapılar için, mimari program özelinde mekân-cephe kesişimleri olarak tanımlanan yüzeyler yardımıyla ihtiyaçlar, etken unsurlar ve tasarım girdileri tabanında çok kriterli optimizasyon araçları kullanılarak kinetik cephe tasarım çeşitlerinin kompozisyonel bir yaklaşımla üretilmesi sağlanmıştır. Üretilen cephe tasarımı çeşitlerinin karar destek araçları ile sayısal yorumlamaları yapılmıştır. Geliştirilen bütüncül ve üretken tasarım yöntemi önerisi sayesinde tasarımcılar ve tüm paydaşlar için kapsamlı ve değişen koşullara uyum sağlama potansiyeline sahip bir kılavuz sunulmuştur.

ABSTRACT

The design of adaptive kinetic façade systems deserves special attention in the field of kinetic architecture. The movement capability of various architectural components/elements in the façade envelope requires a multi-layered approach from different perspectives. From the preliminary literature and case research conducted in the field, it is observed that there are approaches to kinetic façade design on the basis of some particular issues. It is seen that these studies are generally limited to single-layer experiments on topics such as form finding for moving module design, material preference, responsiveness to performance requirements or user feedback, etc. In addition, there is a lack of examples in the literature regarding the reflection of spatial requirements on the facade surface of buildings with diversified interior functional organization. Therefore, there is not a holistic multi-layered methodology proposal for the design of kinetic façades, encompassing the architectural program and its various elements.

In this scope, in order to understand kinetic façade systems and to develop an adaptable kinetic façade system proposal; application examples, ideas, designs and researches from past to present have been evaluated with literature studies. By adopting a practice-led research approach throughout the thesis; concerns about the reflections of interior space organization on the composition and movement phenomenon on the facade surface have been examined with different topics. Through contextual literature reviews, the historical development of kinetic architecture and kinetic façades, existing classifications, concepts, function and performance requirements, material and movement phenomenon, control strategies and technologies, design methods and components affecting the façade design were explained under separate headings. The effects of all these elements on morphology and system decisions and their interrelationships were discussed.

In the light of literature studies, a design framework that includes all the necessary aspects in a comprehensive and holistic manner was presented to be utilized in kinetic façade designs and evaluations. A seven-stage methodology was proposed for the design of adaptive kinetic façades through the framework of design aspects. In the proposed methodology, the design process was structured by adopting preliminary decisions on the framework of design elements, determining the morphology and system elements, designing the space-facade intersection surfaces in line with the architectural organization of the interior space and responsiveness to performance requirements, and their rule-based variations. Alternatives for holistic façade composition were derived from façade component relationships and design inputs by determining fitness criteria and utilizing multi-objective optimization tools based on evolutionary algorithms. A contextual evaluation was proposed in the final stage of the method since it was not possible to make a choice over the broad design universe that was obtained by optimization simulation. At this stage, the solutions that converge to fitness were tested by means of multi-criteria decision-making tools using evaluation sets based on morphological and systemic elements. In the evaluation process, "Analytic Hierarchy Process" and "Technique for Order of Preference by Similarity to Ideal Solution" tools are utilized as decision-making systems in an integrated manner. With the Analytical Hierarchy Process, the impact weights and relative importance levels of the design components were determined by using pairwise comparison matrices, and with the help of Technique for Order of Preference by Similarity to Ideal Solution, the design solutions converging to positive and negative ideal results among multiple alternatives were calculated and ranked. Through this evaluation phase, it was intended to produce an external quantitative assessment for the designer and stakeholders. As a result, the proposed methodology was tested with case studies that were created with various design methods and had different contexts.

In the conclusion section, answers to the problems put forward within the scope of the research questions are presented by referring to all the studies carried out in the thesis. It is emphasized that the dynamic approach to design is also essential, along with the dynamism arising from movement in kinetic facades. Within the scope of the thesis, two main result products have been achieved. Firstly, in order to facilitate understanding of the kinetic façade design process, all terminology has been compiled under sub-headings with the conceptual approach performed, and a perspective that enables to see all components and inputs together in the essence of the subject has been brought to the literature. In the other final product, for buildings with different interior functions, kinetic facade design variations were produced with a compositional approach by using multi-criteria optimization tools based on needs, factors and design inputs with the help of surfaces defined as space-façade intersections specific to the architectural program. Quantitative interpretations of the generated façade design variations were conducted with decision support tools. The developed holistic and generative design methodology proposal has provided a comprehensive and potentially adaptable guide for designers and all stakeholders.